روش تحلیل سیاسی

نوشته: حسن بهشتی پور

کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه، به عنوان مشارکت‌کنندگان در برجام، در تاریخ ۲۸ اوت ۲۰۲۵ با صدور بیانیه‌ای رسمی از رئیس شورای امنیت سازمان ملل درخواست کردند فرایند فعال‌سازی مکانیزم ماشه آغاز شود. (۱) در مقاله پیش‌رو کوشیده‌ام این رفتار بحران‌زای سه کشور موسوم به تروئیکای اروپایی را از جنبه‌های حقوقی و سیاسی تحلیل کنم و نشان دهم که این کشورها تحت تأثیر فشار دولت آمریکا و رژیم صهیونیستی، عملاً اقدامی را آغاز کرده‌اند که در صورت بازگشت قطعنامه‌های تحت فصل هفتم، وضعیت کنونی را برای اروپا و غرب آسیا به مراتب بحرانی‌تر از گذشته خواهد کرد.

۱. بررسی صلاحیت و جایگاه حقوقی E3 برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه

بر اساس مفاد بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ — که مورد استناد سه کشور قرار گرفته است — به «مشارکت‌کننده در برجام» (JCPOA Participant) این حق داده می‌شود که در صورت عدم اجرای تعهدات از سوی ایران، موضوع را به شورای امنیت اطلاع دهد. (۲) پس از خروج آمریکا از برجام، ایالات متحده در دی‌ماه ۱۳۹۹ ادعا کرد که همچنان یک «مشارکت‌کننده» است و می‌تواند مکانیزم ماشه را فعال کند؛ ادعایی که در همان زمان با مخالفت گسترده اعضای شورای امنیت سازمان ملل مواجه شد. به طوری که از ۱۵ کشور عضو این شورا، تنها آمریکا و دومینیکن رأی مثبت دادند، ۹ کشور رأی ممتنع دادند — که آلمان، انگلیس و فرانسه نیز جزو آنها بودند — و دو کشور روسیه و چین رأی مخالف دادند.

بر این اساس، آیا سه کشور اروپایی که خود رسماً از بسیاری از تعهداتشان در قبال برجام (به‌ویژه تعهدات اقتصادی و لغو تحریم‌ها) عقب‌نشینی کرده‌اند و نتوانسته‌اند مزایای توافق را برای ایران محقق کنند، می‌توانند خود را «مشارکت‌کننده فعال در برجام» به معنای مندرج در بند ۱۱ قلمداد کنند؟ این پرسش، یک مناقشه جدی حقوقی ایجاد می‌کند: چگونه کشورهایی که عملاً توافق را غیرممکن ساخته‌اند، می‌خواهند از مکانیسمی درونِ توافق استفاده کنند که خودشان آن را تضعیف کرده‌اند؟ آن هم علیه کشوری که تا یک سال پس از خروج آمریکا، همچنان به تعهدات خود عمل می‌کرد.

نوشته حسن بهشتی پور

در جریان سفر اخیر آقای پزشکیان به چین و سخنرانی او در اجلاس سازمان همکاری شانگهای، بار دیگر موضوع بندر چابهار و امکان همکاری ایران با هند مورد توجه قرار گرفت. رئیس‌جمهور تأکید کرد این بندر می‌تواند بستر شکل‌گیری یک خط ریلی منطقه‌ای و مسیر حمل‌ونقل تازه‌ای باشد که جایگاه ایران را در معادلات ترانزیتی ارتقا دهد. اما پرسش اساسی این است که با احتمال بازگشت تحریم‌ها، تحقق این پروژه تا چه اندازه امکان‌پذیر خواهد بود و آیا هند حاضر است در این مسیر همکاری عملی با ایران داشته باشد؟

واقعیت آن است که بندر چابهار با چالش‌های جدی مواجه است. مهم‌ترین مانع، استمرار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است. تا زمانی که این تحریم‌ها پابرجا باشد، سرمایه‌گذاری خارجی – به‌ویژه از سوی هند – با ریسک بالایی همراه خواهد بود. درست است که در مقطعی دولت آمریکا با اعطای معافیت‌هایی اجازه ادامه فعالیت‌های هند در چابهار را صادر کرد، اما همکاری پایدار بدون رفع تحریم‌ها عملاً غیرممکن است؛ چرا که هر شرکت خارجی که قصد سرمایه‌گذاری در این پروژه را داشته باشد، در معرض تحریم‌های آمریکا قرار می‌گیرد. این امر به یک مانع اساسی برای توسعه چابهار بدل شده است.

بهشتی پور با هشدار نسبت به عواقب خروج ایران از پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، تاکید کرد: این اقدام نه تنها بحران کنونی را حل نمی‌کند بلکه باعث پیچیده‌تر شدن مشکلات ایران در عرصه بین‌الملل می‌شود.

حسن بهشتی پور، تحلیل‌گر سیاسی در گفتگو با خبرنگار سیاسی ایونا با انتقاد از برخی نظرات مبنی بر خروج ایران از پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) تاکید کرد: این اقدام نه تنها بحران موجود را حل نمی‌کند، بلکه مشکلات ایران را در عرصه بین‌الملل پیچیده‌تر می‌سازد.

ایران دقیقا با استناد به همین پیمان ان پی تی اعلام می کند غنی سازی اورانیوم حق مسلم ایران است، در شرایطی که مخالفان جمهوری اسلامی در پی افزایش فشار اقتصادی بر کشور هستند، اقدامات شتاب‌زده مانند خروج از NPT، بهانه‌ای جدید به دست دشمنان خواهد داد تا فشارها را شدت بخشند. او همچنین انتقادات خود را متوجه عملکرد مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رافائل گروسی، و برخی اعضای این نهاد کرد و اظهار داشت: آنها به کشورهای غربی اطلاعات داده‌اند.

نباید کل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای را به دلیل اشتباهات فردی برخی از اعضای آن زیر سوال برد. این نهاد بین‌المللی تنها مرجع حقوقی برای نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز کشورها است و جمهوری اسلامی باید همکاری خود را با این آژانس ادامه دهد.

خروج از NPT به معنای قطع همکاری با آژانس است و این اقدام می‌تواند موجب از دست دادن حمایت روسیه و چین نیز بشود که در حال حاضر حامی ایران هستند. اگر ایران به دنبال راه‌حل‌های دیپلماتیک و صلح‌آمیز است، باید همکاری خود را با آژانس تقویت کند نه اینکه وارد مسیر مسدودکننده‌ای مانند خروج از NPT شود.

این تحلیل‌گر سیاسی همچنین بر لزوم انجام اصلاحات اقتصادی داخلی تاکید کرد و گفت: تنها از طریق اصلاحات در نظام بانکی، مالیاتی و گمرکی کشور می‌توان تورم را کنترل کرد و تولید ملی را افزایش داد. به گفته بهشتی پور؛ این اقدامات باید همزمان با دیپلماسی فعال و تقویت همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای انجام شود تا فشارهای خارجی بی‌اثر شوند و ایران در موقعیت بهتری در برابر دشمنان قرار گیرد. راه‌حل دوم، یعنی تقویت دیپلماسی و همکاری با آژانس، می‌تواند مشکلات کشور را به صورت تدریجی حل کند و در درازمدت به نفع ایران خواهد بود.

حسن بهشتی پور

روزنامه هم میهن

فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) توسط سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) و درخواست بازگرداندن تحریم‌های شش قطعنامه پیشین شورای امنیت علیه ایران، اگرچه قابل پیش‌بینی بود، اما پیامدهای حقوقی و سیاسی قابل توجهی برای کشورمان خواهد داشت. این اقدام از نظر حقوقی فاقد مشروعیت است، زیرا این سه کشور خود تعهداتشان در قالب برجام را نقض کرده‌اند، اما در عرصه بین‌المللی، سیاست و قدرت اغلب بر حقوق اولویت دارد.

وضعیت قطعی بازگشت تحریم‌ها و نقش روسیه و چین

به نظر اینجانب، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل تقریباً قطعی است و امکان جلوگیری از آن در فرصت ۳۰ روزه بسیار ضعیف است. حتی در صورت طرح موضوع در شورای امنیت، به دلیل تاثیرپذیری حقوق بین‌الملل از سیاست و قدرت، نمی‌توان مانع از عملی شدن خواست اروپا و آمریکا شد. نکته کلیدی در این مرحله، موضع کشورهای مختلف در قبال اجرای این تحریم‌هاست.

نوشته: حسن بهشتی‌پور

مقدمه

فعال‌سازی مکانیسم «بازگشت خودکار تحریم‌ها» موسوم به اسنپ‌بک توسط سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) بار دیگر موضوع برجام و آینده روابط ایران با غرب را به صدر اخبار آورد. این اقدام در حالی صورت گرفت که از منظر حقوقی، اروپا هیچ حقی برای فعال‌سازی چنین مکانیزمی نداشت؛ زیرا نخستین ناقض فاحش برجام، ایالات متحده بود و اروپا نیز با عدم اجرای تعهدات خود، عملاً مسیر توافق را تضعیف کرد. با وجود این، تجربه تاریخی نشان می‌دهد که در نظام بین‌الملل کنونی، حقوق بین‌الملل تنها زمانی مورد پذیرش قدرت‌های بزرگ است که با منافع آن‌ها هم‌راستا باشد.

واقعیت حقوقی و منطق قدرت

بر اساس متن برجام، مکانیسم اسنپ‌بک زمانی قابل فعال‌سازی است که یک طرف به‌طور جدی و آشکار تعهداتش را نقض کرده باشد. خروج آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸ مهم‌ترین مصداق این نقض بود و ایران نیز یک سال کامل صبر کرد تا شاید اروپایی‌ها بتوانند این خلأ را جبران کنند. اما نه‌تنها اقدامی مؤثر از سوی اروپا صورت نگرفت، بلکه با استناد به تحریم‌های آمریکا، از مسئولیت‌های خود شانه خالی کردند. بنابراین، از دید حقوقی، ادعای اروپا بی‌اساس است.

با این حال، همان‌گونه که در عرصه بین‌الملل بارها دیده‌ایم، «قدرت» و «منافع» بیش از «حقوق» تعیین‌کننده است. از جنایات جاری در غزه گرفته تا رفتارهای دوگانه غرب در قبال قطعنامه‌های سازمان ملل، نمونه‌های روشنی از این گزاره‌اند.