روش تحلیل سیاسی

نوشته : حسن بهشتی‌پور

اختصاصی برای روزنامه قدس

روز پنج‌شنبه، ششم شهریور، نمایندگان «تروئیکای اروپایی» (آلمان، فرانسه و بریتانیا) با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل، به‌صورت رسمی روند اجرای «مکانیزم ماشه» (Snapback Mechanism) را فعال کردند و بار دیگر، پرونده‌سازی هسته‌ای ایران در کانون توجهات بین‌المللی قرار گرفت. این مکانیزم—که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت طراحی شده—امکان بازگرداندن تمامی تحریم‌های پیشین علیه ایران را فراهم می‌کند. در واکنش به این حرکت، وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد تهران آماده گفت‌وگو با ایالات متحده است، مشروط بر ارائه تضمین‌های امنیتی معتبر و رعایت اصول انصاف و عدالت در فرآیند مذاکره.

پیامدها برای آذربایجان، ارمنستان و ایران

نوشته :حسن بهشتی پور

اختصاصی برای ایراس

مقدمه

پس از جنگ دوم قره‌باغ (۲۰۲۰)، بند نهم توافق ۱۰ نوامبر موضوع «رفع انسداد مسیرهای حمل‌ونقل» را مطرح کرد. آذربایجان این بند را مبنای مطالبه‌ی «راه‌گذر زنگزور» برای اتصال زمینی به نخجوان دانست، در حالی‌که ارمنستان همواره بر این تأکید داشت که مسیر باید تحت حاکمیت و کنترل خود باقی بماند. در اوت ۲۰۲۵، با میانجی‌گری آمریکا و حضور مستقیم دونالد ترامپ، توافقی موسوم به «راه ترامپ» یا TRIPP شکل گرفت. بر اساس اعلام رسمی، مسیر پیشنهادی تحت حاکمیت ارمنستان خواهد ماند، اما توسعه و بهره‌برداری از زیرساخت‌ها به کنسرسیومی به رهبری آمریکا سپرده می‌شود؛ اگرچه جزئیات دقیق ترکیب این کنسرسیوم و میزان وابستگی آن به دولت آمریکا هنوز به طور کامل روشن نیست. این تغییر، معادله‌ی حقوقی و سیاسی موضوع را دگرگون کرده است.

در مطلب پیش رو سعی کردم موضوع «دسترسی بدون مانع آذربایجان به نخجوان» را در توافق اخیر از نگاه سه کشور منطقه یعنی ایران، ارمنستان و جمهوری آذربایجان، در ابعاد حقوقی، سیاسی و امنیتی تحلیل کنم.

حسن بهشتی پور تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در مصاحبه با نامه نیوز گفت: فعال‌سازی مکانیزم ماشه هیچ تأثیری بر عضویت ایران در شانگهای و بریکس نمی‌گذارد. زیرا وقتی کشوری عضو شانگهای شد دیگر به خاطر تحریم های سازمان ملل یا سایر تحرم ها اخراج نمی شود کسانی که چنین ادعایی را مطرح می کنند شرط عضویت در شانگهای را به موضوع اخراج از این سازمان به خاطر تحریم های سازمان ملل ارتباط می دهند که از اساس اشتباه است.

از بدو تولد برجام، مکانیزم ماشه از جمله موضوعاتی بود که بارها و بارها درباره آن تیم مذاکراتی توضیح دادند اما هیچ گاه توضیحات آنها نزد منتقدان قانع کننده برداشت نشد. قریب به یک ماه دیگر برجام منقضی می شود و اروپایی ها نمی خواهند اهرم اختصاصی مکانیزم ماشه برای فشار به تهران را به همین راحتی از دست بدهند بنابراین پیشنهاد تمدید آن را روی میز گذاشتند که با پاسخ منفی تهران مواجه شدند، حالا آنها صریح و آشکار می خواهند ماشه را بچکانند؛ در مقابل ایران معتقد است این تیر مشقی بوده و می توان تبعاتش را مدیریت کرد، از این رو حاضر نیست به اروپایی ها باج بدهد.

در این میان برخی تحلیلگران هشدار می دهند که فعال شدن مکانیزم ماشه می تواند بر خیلی از مناسبات ایران در عرصه جهانی تأثیر منفی بگذارد و از جمله این مناسبات عضویت ایران در پیمان شانگهای و بریکس خواهد بود.

نوشته: حسن بهشتی‌پور

دور تازه‌ای از مذاکرات هسته‌ای میان ایران و سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) از روز سه‌شنبه در شهر ژنو برگزار شد. دستور کار اصلی این گفت‌وگوها بررسی مسائل هسته‌ای، اجرای تعهدات دو جانبه و موضوع رفع تحریم‌ها عنوان شده است. هیئت ایرانی به ریاست مجید تخت‌روانچی در این مذاکرات حضور دارد و از سوی سه کشور اروپایی نیز معاونان وزرای خارجه شرکت خواهند کرد. این نشست در حالی برگزار می‌شود که گفت‌وگوهای اخیر تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز ادامه دارد .

در شرایطی که اتحادیه اروپا با تعیین ضرب‌الاجل‌های تحریک‌آمیز و شروطی غیرمنطقی و یک‌جانبه، عمداً فضای مذاکره با ایران را مخدوش و محدود ساخته، باوری راسخ دارم که عرصهٔ دیپلماسی، سرشار از ظرفیت‌های ناشناخته، راه‌های بکر و تاکتیک‌های ابتکاریِ نرفته‌ای است که می‌تواند کلید گشایش بن‌بست‌های کنونی باشد. نباید اجازه داد که این بن‌بست‌های ظاهری و بازی‌های روانی، ابتکار عمل، قدرت خلاقه و اعتماد به نفس را از دیپلمات‌ها و سیاست‌گذاران ایرانی بگیرد. خلق طرح‌های نو، اتکا به افکار تازه و به‌کارگیری راهبردهای بدیع و فعال—و نه منفعل—در برابر فشارها، نه تنها می‌تواند بر مشکلات فائق آید، بلکه می‌تواند نقشه راهی جدید ترسیم کرده و از تداوم و تکرار وضعیت فرساینده و بلاتکلیف کنونی که به ضرر منافع ملی است، جلوگیری کند.

«حسن بهشتی‌پور» کارشناس ارشد مسائل سیاسی معتقد است: اتحاد ملی می‌تواند تکیه‌گاه قدرت دفاعی کشور باشد. وی به تجربه جنگ ۱۲روزه اشاره می‌کند و می‌گوید: تجاوز نظامی به ایران واقعیتی است که هر گونه محاسبه ساده‌انگارانه را کنار می‌زند. در چنین شرایطی، قدرت دفاعی کشور نه در اتکا به روسیه است، نه چین و نه هیچ قدرت خارجی دیگر. تنها نیروی واقعی و تعیین‌کننده، اتحاد مردم ایران است.
بهشتی‌پور در عین حال اذعان می‌کند: این اتحاد با شعار، نصیحت یا دستور شکل نمی‌گیرد.
او ادامه می‌دهد: اتحاد ملی نیازمند یک حرکت دوسویه است؛ از یک سو، دولت و نظام جمهوری اسلامی باید اقدام‌هایی ملموس در حمایت از مردم انجام دهند و از سوی دیگر، مردم نیز باید با رفتارهای ایجابی و خودداری از اقدام‌های تفرقه‌افکن، در حفظ وحدت ملی سهیم شوند.
این کارشناس ارشد مسائل سیاسی با تأکید بر اینکه اتحاد واقعی زمانی شکل می‌گیرد که مردم با قلب و ذهن خود متقاعد شوند، می‌افزاید: متقاعدسازی افکار عمومی، اساس این فرایند است. مردم باید بدانند چرا باید در موضوع هسته‌ای مقاومت کنیم و پیامدهای اقتصادی، سیاسی و علمی این مسیر چیست، چرا مذاکره با دشمنانی که زور می‌گویند و تحریم‌های گسترده اعمال می‌کنند به ضرر کشور است و چگونه مسیر انتخاب شده، تنها راه صحیح و تضمین‌کننده استقلال، پیشرفت و امنیت ملی است. این فرایند تنها از طریق تبیین دقیق توسط کارشناسان و صاحب‌نظران امکان‌پذیر است، نه با فشار و دستور.
بهشتی‌پور می‌گوید: زمانی که مردم با قلب خود حمایت کنند، اتحاد شکل می‌گیرد؛ اتحادی که خودجوش، پایدار و مولد قدرت ملی است. در شرایط فعلی، نیازمند یک نهضت ملی برای متقاعدسازی افکار عمومی هستیم. مردم و دولت هر دو در این مسیر مسئولیت دارند.
وی تأکید می‌کند: دولت با اقدام عملی و سیاست‌گذاری درست و مردم با همکاری، مشارکت و پایبندی به اصول می‌توانند فرایند اتحاد مقدس را شکل بدهند. این ترکیب، تنها مسیر ایجاد وحدت واقعی و اقتدار ملی است که می‌تواند ایران را در برابر هر تهدیدی مقاوم کند.

مکانیسم ماشه؛ ابزار فشار یا نشانه‌ای از بن‌بست دیپلماتیک؟

یاداشت اختصاصی برای روزنامه قدرس

در شرایطی که فضای بین‌الملل با تحولات پرشتاب و رقابت‌های ژئوپلیتیکی روبه‌روست، زمزمه‌های فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپایی بار دیگر به صدر اخبار بازگشته است. از هم اکنون کشور باید خود را برای مقابله با این تحو.ل آماده کند این اقدام، که احتمال وقوع آن بنا بر قرائن موجود بیش از ۹۰ درصد است ، نه از منظر حقوقی بلکه از زاویه سیاسی قابل بررسی است.

اروپا، تحت فشارهای فزاینده آمریکا و در سایه تحولات جنگ اوکراین، به دنبال اعمال فشار بر ایران است. نزدیکی تهران به مسکو، به‌ویژه در حوزه همکاری‌های راهبردی، موجب نگرانی‌هایی در غرب شده که اکنون در قالب تهدید به بازگشت تحریم‌های شورای امنیت خود را نشان می‌دهد. این در حالی است که خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ و ناتوانی اروپا در اجرای تعهدات خود، مشروعیت حقوقی چنین اقدامی را به‌شدت زیر سؤال برده است.

فعال‌سازی مکانیسم ماشه، اگرچه در ظاهر به‌عنوان ابزاری برای بازگرداندن تحریم‌ها معرفی می‌شود، در واقع نشانه‌ای از شکست دیپلماسی چندجانبه و غلبه منطق قدرت بر حقوق بین‌الملل است. همان‌طور که مقامات پیشین مذاکره‌کننده ایرانی و تحلیلگران بین‌المللی نیز تأکید کرده‌اند، سه کشور اروپایی با خروج آمریکا از توافق، صلاحیت حقوقی برای چنین اقدامی را از دست داده‌اند.

در این میان، تغییرات در ساختار سیاست خارجی ایران، از جمله نقش‌آفرینی چهره‌هایی چون علی لاریجانی در تعامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌تواند نشانه‌ای از بازتعریف مسیر دیپلماسی هسته‌ای کشور باشد. با این حال، باید دید که این تحولات تا چه اندازه می‌توانند در برابر فشارهای سیاسی و حقوقی غرب مؤثر واقع شوند.

حسن بهشتی پور

کتاب «روزگاری اردوگاه رمادی ۱۳» به عنوان نخستین جلد از مجموعه مرجع «روزگاری اردوگاه»، توسط مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان منتشر شده است. این اثر با هدف ارائه منبعی مستند و دقیق برای پژوهشگران، مستندسازان و علاقمندان به تاریخ دفاع مقدس و زندگی آزادگان ایرانی تدوین شده است.

ایده‌ی شکل‌گیری و هدف اثر

ایده اصلی تألیف این مجموعه، پاسخی به نبود منابع راستی‌آزمایی‌شده در حوزه خاطرات آزادگان بود. با وجود تنوع آثار پیشین، بسیاری فاقد صحت‌سنجی علمی و استناد کافی بودند. بنابراین مؤسسه پیام آزادگان با تعریف یک شیوه‌نامه پژوهشی جامع، اقدام به تولید مجموعه‌ای کرد که به توصیف دقیق ۲۰ اردوگاه اسرا در مناطق جغرافیایی اردوگاه اسیران ایرانی در عراق بپردازد. این شیوه‌نامه موضوعاتی چون ساختار فیزیکی اردوگاه‌ها، دسته‌بندی اسیران ایرانی در اردوگاه ها از جنبه های مختلف ، بررسی مسائل بهداشتی و درمانی، مناسبت‌ها، آموزش و همچنین شکنجه‌ها و سایر موضوع هارا در بر می‌گیرد.

روش پژوهش و چالش‌های پیش‌رو

مبنای نگارش این کتاب، حدود ۵۰ مصاحبه با آزادگان بوده که در بازه‌های زمانی و مکان‌های مختلف انجام شده است. یکی از چالش‌های اصلی کتاب، ماهیت غیرتخصصی و پراکنده این مصاحبه‌ها بوده است. مصاحبه‌شوندگان عموماً به بیان خاطرات کلی خود پرداخته‌اند و به دلیل حضور یک راوی در چندین اردوگاه در زمانهای مختلف دوران اسارت، تعیین دقیق زمان و مکان هر روایت و پیگیری جزئیات تخصصی با دشواری همراه بوده است. این امر تهیه کتابی کاملاً علمی و عاری از خطا را دشوار ساخته است.