اطلاعات پایه :

1- سازمان شانگهای درسال 1996 درچهارچوب یک پیمان منطقه ای به پیشنهاد چین و با شرکت کشورهای روسیه،قرقیزستان،قزاقستان،ازبکستان وتاجیکستان بنیاد گذاشته شد.هدف اوليه تشكيل سازمان در سال ۱۹۹۶ رفع اختلاف هاي مرزهاي چين با كشورهاي تازه استقلال يافته ازشوروي بود، این پیمان که درابتدا صرفا به همکاری های اقتصادی بین کشورهای روسیه و آسیای مرکزی (منهای ترکمنستان ) محدود بود بعدها با افزایش همکاری بین اعضاء ، در اجلاس مسکو در سال 2001 از پیمان به سطح یک سازمان ارتقاء یافت و از لحاظ حوزه همکاری بین اعضاء به همکاری های نظامی ، امنیتی ،سیاسی و اقتصادی ارتقاء یافت .

2- در اجلاس سن پترزبورگ در سال ۲۰۰۲ ساختار سازماني تشكل شانگهاي به لحاظ حقوقي و سياسي تصويب شد از آن زمان تاكنون به نظر مي رسد سازمان تاثیرگذاری خود را بر تحولات منطقه ای و بین المللی افزایش داده است

3- سازمان شانگهای بعدها با پذیرش عضویت کشورهایی نظیر هند، پاکستان ، ایران و مغولستان به عنوان عضو ناظر کم کم به سمت تشکیل یک بلوک قدرت در آسیای مرکزی تبدیل شده است که ترکیبی بین پیمان ورشو سابق و همکاری های اقتصادی بلوک شرق سابق موسوم به کومکون ، محسوب می شود . با این تفاوت که مناسبات یکطرفه در دوران شوروی بر ان حاکم نیست بلکه رقابتی نزدیک بین چین و روسیه برای بدست آوردن رهبری این سازمان وجود دارد.

4- براساس اسناد امضا شده اهداف سازمان شانگهای در۴ محور خلاصه مي شود كه عبارتند از:

 الف: تقويت اعتماد متقابل و حسن همجواري و دوستي

ب: توسعه همكاري هاي ثمربخش درزمينه هاي سياسي، اقتصادي، تجارت، علم، تكنولوژي، فرهنگ، محيط زيست و غيره

ج: همكاري براي حفظ صلح، امنيت و ثبات در منطقه

د: ارتقاي كيفي ساختاري جديد در بخش سياست و اقتصاد بين الملل بر اساس منطق، عدالت و دموكراسي

5- چینی های به دنبال نقش آفرینی سازمان شانگهاي برمحوراقتصادی هستند در حالی که روسیه بیشتر مایل است این سازمان  براساس تفكرجمعي ازنخبگان خود که مخالف گسترش ناتو به سمت شرق هستند ،به سمت اجرای « تئوري ترتيبات امنيتي مشترك » به منظور دفع نفوذ نيروهاي فرامنطقه اي پیش برود. در امتداد اين انديشه رزمايش نظامي سازمان شانگهای سال  گذشته در چين برگزار شد و در فاصله یک هفته بعد از ان  نيز در كوه هاي اورال روسيه با حضور سران سازمان همكاري شانگهاي و مجموع ارتش هاي طرفين ادامه يافت . چنان كه اعلام شده حدود شش هزار و ۵۰۰ سرباز با حمايت هواپيماها، تسليحات سنگين و چتربازان در رزمايش موسوم به «مأموريت صلح سال ۲۰۰۷ » يك پايگاه فرضي را تصرف کردند.اگرچه  بيشتر نيرو هاي حاضر در رزمايش چيني و يا روسي بودند. اما  نخستين بار تمامي كشورهاي عضو سازمان همكاري شانگهاي نيز نيروهايي را براي شركت در اين عمليات مشارکت دادند .

6- در اين نشست يک روزه که باحضورليان گوان ليه - دانيال احمداف - اسماعيل اسحاق اف و شيرعلي خيرالله يف وزيران دفاع چين - قزاقستان - قرقيزستان و تاجيکستان و الکساندر کيماکف معاون وزير دفاع روسيه و رستم نيازاف معاون وزير دفاع ازبکستان برگزارشد درمجموع ده موضوع مورد علاقه همکاري  نظامي و امنيتي بررسي شد .

7- شيرعلي خيرالله اف وزير دفاع تاجيکستان درسخنرانی آغازبکار اين نشست توسعه روابط نظامي ميان کشورهاي عضو شانگهاي را مهم خواند و گفت : روابط نظامي بخشي از محورهاي برنامه همکاري سازمان شانگهاي است که با هدف تامين ثبات و امنيت بيشتر در منطقه انجام مي شود وي افزود: احترام متقابل و رعايت حقوق برابر در عرصه همکاري هاي سياسي - اقتصادي و نظامي يکي از اصول پذيرفته شده اين سازمان است وي گفت : سازمان شانگهاي به عنوان يک نهاد منطقه اي - سياسي و اقتصادي تعميق روابط نظامي را نيز مدنظر قرارداده است

تحلیل موضوع :

امضای سند مربوط به آمادگی اعضا برای اتخاذ تدابیر مشترک امنیتی ، تقویت همکاریهای نظامی و تجهیز واحدهای نظامی کشورهای عضو با استفاده ازظرفیتها وامکانات فنی یکدیگر،موفقیت نسبی در چهارچوب همکاریهای نظامی وامنیتی اعضای سازمان همکاری شانگهای محسوب می شود .

اجلاس وزرای دفاع کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و توافق بدست آمده بويژه ازآن جهت حائز اهميت بیشتراست که این توافقنامه دفاعی درآستانه برگزاری هشتمین نشست سران این سازمان درمرداد ماه آینده درتاجیکستان ، آماده شده است . زیرا امضای سند همکاری نظامی اعضا، زمينه حقوقی مناسبی را برای توافق برسرگسترش همکاریهای سازمان یافته درچارچوب مسائل امنیتی و نظامی سازمان همکاری شانگهای فراهم می آورد.همکاریهايی که طیف وسیعی ازمناسبات نظامي ومجهزشدن واحدهای نظامی ازکوچکترین سطح، تا همکاریهای مشترک امنیتی درسطح منطقه را دربرمی گیرد.فراهم آمدن امکان استفاده ازظرفیتهای هریک طرفین،بویژه براي کشورهای کمترتوسعه یافته درمنطقه ازجمله تاجیکستان و قرقیزستان اهمیت دارد. علاوه براین امضاي اين سند،موجب توسعه نفوذ بیشترچین وروسيه درمعادلات سیاسی،نظامی وامنیتی درمنطقه آسیای مرکزی خواهد شد .از این نظر برای آمریکا نگرانی های جدیدی بوجود می آید.

نکته قابل توجه دربیانیه پایانی  نشست تاجیکستان تاکید مجدد برمبارزه با تهدیدهای موجود درمنطقه ازجمله تروریسم و ناامني به مفهوم عام آن است.  بدون آنکه به زمینه های واقعی موجود تهدید امنیتی و تروریستی در منطقه اشاره ای شود. به نظر می رسد این کشورها با تاکید بر مبارزه علیه تروریسم سعی می کنند از یکسو رقیب آمریکایی خود را که دائما بر مبارزه علیه تروریسم تاکید می کند، خلع سلاح تبلیغاتی کنند و از سوی دیگر سرکوب علیه اسلام گرایان در منطقه را که عمدتا در دره فرغانه متمرکز هستند ، توجیه کنند.

در این میان تاجیکستان از فرصت بوجود امده در این نشست استفاده کرد و تلاش نمود همکاری های خود را باچین تثبیت کند . از زمان تاسیس نیروهای مسلح ملی تاجیکستان در سال 1993 جمهوری خلق چین به این کشور کمک هایی به ارزش کل 15 میلیون دلار ارائه کرده است. همه ساله حداقل 15 نظامی تاجیکستان دوره آموزشی و یا کارآموزی خود را در چین می گذرانند.

دراین میان شرکت نکردن وزیردفاع ازبکستان دراین اجلاس به دلیل مشکلاتی که در مناسبات این کشور با تاجیکستان وجود دارد امرغیرقابل انتظاری نبود. اما شرکت نکردن وزیردفاع روسیه دراین اجلاس واعزام معاون اوبه شهردوشنبه می تواند بیانگراین واقعیت باشد که روسیه نیزهنوزمشکلات خود را با اقای رحمان رئیس جمهوری تاجیکستان فراموش نکرده است زیرا اخیرا رحمان با صدور دستورهای متعددی ازجمله حذف اف از پسوند اسامی افراد در تاجیکستان موجب کاهش نفوذ فرهنگی روسیه در تاجیکستان شد که در نهایت دلخوری مقام های روسیه را در پی داشته است . با وجود این به نظر نمی رسد روسیه به دلیل اهمیت نتایج این اجلاس حتی اگر هم می خواست نمی توانست در سطح پائین تری شرکت کند.