روش تحلیل سیاسی

از آغاز استقلال جمهوری آذربایجان در سال 1371  تاکنون امضای سه سند همکاری امنیتی در زمینه های مبارزه با جرایم سازمان یافته ،تروریسم ومواد مخدرازشاخصهای مهم برقراری اعتماد  و ابهام زدایی درروابط دوکشور بوده است.

گسترش تجارت / سرمایه گذاری / نوسازی اساسی جاده باکو آستارا  با  اعتبار 45 میلیون دلاری تخصیص یافته از طرف بانک توسعه صادرات ایران / ایجاد خطوط جدید انتقال برق پارس آباد – ایمیشلی – علی بایراملی – سالیان  ، با اعتبار 75 میلیون دلاری ایران ، طرح انتقال گاز ایران به نخجوان، ساخت نیروگاه برق آبی برروی رودخانه ارس، گسترش تجارت مرزی ، تسهیل آمد و شد مرزی ، ساخت بیمارستان تخصصی کلیه در باکو توسط ایران ، همکاریهای آموزشی و فرهنگی ، گسترش شبکه حمل و نقل هوایی میان دوکشور از جمله گشایش خط هوایی مسافری باکو – تبریز – تهران توسط ایران ایر / اسناد کمکهای بلاعوض ایران به دولت ج.آ. ازجمله  مهم ترین زمینه های همکاری دوکشور به شمار می رود . 

با وجود همکاری های متنوع بین دو کشور هنوز حجم همکاری های تهران و باکو به سطح مورد انتظار نرسیده است زیرا روابط ایران با جمهوری آذربایجان  هنوز با موانع جدی روبرو است. 

بخشی از این موانع به سیاستهای داخلی دو کشور مربوط می شود و بخش دیگر تحت تاثیر قدرتهای منطقه و خارج منطقه است  که در اینجا به مهم ترین  موارد ا اشاره می شود

 موانع توسعه مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان

الف : ازنگاه ایران

1- فشار ایالات متحده آمریکا بر آذربایجان برای توسعه نیافتن مناسبات

آمریکا مایل نیست تا زمانی که مشکلات تهران – واشنگتن حل نشده است ایران بتواند مناسبات خود را با آذربایجان گسترش دهد . به همین دلیل از تمامی امکانات خود بهره می گیرد تا با تهدید و تطمیع، آذری ها را به تجدید نظر در مناسباتشان به ایران ترغیب کنند . آمریکا در این مورد دو سیاست متفاوت را درپیش گرفته است از یکسو با ایرانی های مخالف مقیم آذربایجان ارتباط برقرار می کند و از سوی دیگر به دنبال گرفتن امتیاز ایجاد پایگاه نظامی در این کشور است تا بتوانند از نزدیک بر خزر و ایران کنترل داشته باشد . در این میان با خرج کردن مبالغ هنگفتی برای مطبوعاتی ها ی آذربایجان انها را به تبلیغات منفی علیه ایران تشویق می کنند تا افکار عمومی در آذربایجان علیه ایران بصورت منظم تحریک شود. در این میان همانطور که گفته شد ایرانی های پان ترکیسم مقیم آذربایجان به عنوان عوامل مستقیم  آمریکا به تبلیغات علیه ایران ادامه می دهند . ازجمله  خانم " آن درسی " سفیر آمریکا درباکو در اسفند ماه 1385  با جواد درختی رییس گروهک قومگرای "داک" - که خود را به اصطلاح  رئیس کنگره آذری های دنیا معرفی می کند ، ملاقات کرد به نوشته مطبوعات جمهوری آذربایجان خانم آن درسی دراین ملاقات  به بررسی مسایل آذری های ایران پرداخت و  رهنمودهایی به این عنصر گروهکی برای تبلیغات منفی و اعمال خرابکارانه علیه ایران ارایه کرد . در پی این دیدار ، رسانه های باکو ازتامین ساختمان جدیدی برای این گروهک  ضد ایرانی درپایتخت جمهوری آذربایجان خبر دادند .     سردسته و اعضای این گروهک نیز در روز 21 اسفند ماه ، با برگزاری به اصطلاح کنفرانس خبری در مرکز بین المللی مطبوعات باکو به  فحاشی علیه ایران  پرداخت که ، البته دعواهای درون گروهی فعالان این گروهک قومگرا بر سر پول و منافع مادی تخصیص یافته از طرف سازمان های جاسوسی آمریکا و رژیم صهیونیستی   درهمین کنفرانس قابل توجه بود.

2- نقش اسرائیل برای توسعه حوزه نفوذ در قفقاز بویژه در آذربایجان

آمنون کوهن معاون کنست پارلمان  رژیم صهیونیستی که سال گذشته(۱۳۸۵) در ترکیب هیاتی به جمهوری آذربایجان سفر کرده بود در سخنانی تحریک آمیز  گفت: اسراییل  نگرانی جمهوری آذربایجان در مورد  اهالی آذری ایران را که 40 درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند / درک می کند!

این مقام رژیم صهیونیستی در مصاحبه با  خبرنگار خبرگزاری آپا در فلسطین اشغالی  در پاسخ به سوالی درمورد مناسبات جمهوری آذربایجان با رژیم صهیونیستی گفت: ما درک می کنیم که جمهوری آذربایجان از نظر ژئوپلتیک در شرایط دشواری قرار دارد. ما درک می کنیم که جمهوری آذربایجان دارای مرز مشترک با ایران است و هم از طرف ایران و هم از طرف روسیه با فشارهای دیپلماتیک مواجه است! به نظر من اگر همسایه جنوبی جمهوری آذربایجان به سلاح اتمی دست یابد / در وهله نخست خطر استراتژیک برای جمهوری آذربایجان ایجاد خواهد شد!

معاون کنست رژیم صهیونیستی افزوده است: در مورد مناسبات دوطرفه جمهوری آذربایجان – اسراییل نیز / گرچه جمهوری آذربایجان در اسراییل سفارتخانه ندارد/ اما  به قدر کافی روابط تجاری و کاری جدی میان دوطرف وجود دارد.

آمنون کوهن تاکید کرد: امیدوارم که جمهوری آذربایجان امسال یا درسال آینده نمایندگی خود را در اسراییل بگشاید که در ابتدا ممکن است  این نمایندگی فعلا در سطح کنسولی  فعالیت کند .

او افزود: اسراییل برای همکاری با جمهوری آذربایجان در زمینه های فناوری جدید / کشاورزی و امور امنیتی و سایر زمینه آمادگی دارد که به این منظور  / دایر شدن نمایندگی دیپلماتیک جمهوری آذربایجان در اسراییل ضروری است.

کوهن افزوده است: به عنوان مثال سفارتخانه های قزاقستان و ازبکستان در اسراییل فعالیت خیلی موثری دارند و من به فعالیت آنها همه گونه کمک می نمایم.  15 سال است که اسراییل در جمهوری آذربایجان سفارتخانه دارد. آرتور لنک سفیر کنونی اسراییل در باکو وظایف خود را با مهارت خیلی زیادی انجام می دهد. از این نظر جمهوری آذربایجان باید موضع خود را قاطعانه اتخاذ و در اسراییل سفارتخانه دایر کند. ما به جمهوری آذربایجان به عنوان یک همکار استراتژیک نگاه می کنیم.

معاون کنست (پارلمان)اسرائیل در مورد اهداف سفر خود و هیات همراه به جمهوری آذربایجان نیز گفت: این سومین سفرمن به جمهوری آذربایجان بود. من به همراه همکارانم گیدون سار / روبرت ایلاتوف و ران کوهن از طرف سازمان یهودی سوخنوت به جمهوری آذربایجان دعوت شده بودیم. هدفمان از سفر به جمهوری آذربایجان / تحکیم مناسبات پارلمانی جمهوری آذربایجان و اسراییل و دیدار با رهبران جامعه یهودیان جمهوری آذربایجان بود.

کوهن  تاکید کرد: ما  آزادی دینی کامل یهودیان جمهوری آذربایجان را شاهد بودیم. آنها از امکان زندگی براساس آداب و سنن خود و برگزاری اعیاد ملی و دینی خود و یاد گیری تورات برخوردار هستند. ما از مشاهده مدرسه دینی یهودی در باکو خیلی خوشحال شدیم. مرحوم حیدرعلی اف رییس جمهوری پیشین آذربایجان اجازه تاسیس این مدرسه و یادگیری اصول دین یهودی را صادر کرده بود. او همیشه رغبت ویژه ای به یهودیان جمهوری آذربایجان داشت.

آمنون کوهن افزود : من در هر سفرم به جمهوری آذربایجان  تغییرات ریشه ای در این کشور به رهبری الهام علی اف رییس جمهوری جوان این کشور را مشاهده می کنم. هربار که به جمهوری آذربایجان می آیم/ گویی به یک کشور جدید وارد می شوم! باید گفت که جمهوری آذربایجان ازنظرحجم تولید ناخالص داخلی در مکان نخست جهانی قراردارد. با آنکه عامل نفت دراین زمینه نقش دارد اما درصدربودن جمهوری آذربایجان  بخاطرشاخصهای اقتصادی در سطح جهانی  ، واقعیت دارد.

کوهن در مورد نتایج دیدارهای با مقامات دولتی جمهوری آذربایجان گفت: من با ناظم ابراهیم اف / وزیر امور دیاسپورا  ( رییس کمیته دولتی امور آذربایجانی های ساکن خارج از کشور) / فضولی علی اکبراف وزیر تامین اجتماعی و المار محمدیاروف وزیر امورخارجه جمهوری آذربایجان  دیدار کردم. من فکرمی کنم که  فقط  چنین انسانهایی  و افرادی  که مثل  آنها می اندیشند ، می توانند به صلح حقیقی با ارمنستان دست یابند.  به هنگام دیدار با آنها مطمئن شدم که این انسانها  خواهان صلح با ارمنستان هستند. متاسفانه  طرف مقابل / هنوز اهمیت صلح در منطقه قفقاز جنوبی را درک نکرده است. من به حل مناقشه از طریق صلح باور دارم. من به هنگام سفر به جمهوری آذربایجان احساس کردم که هم رییس جمهوری آذربایجان و هم وزیر امورخارجه این کشور خواهان برقراری صلح در قفقاز جنوبی و رفاه و توسعه نسلهای آینده هستند.

معاون کنست رژیم صهیونیستی در مورد مرکز جدیدالتاسیس صهیونیستی بنام " انجمن بین المللی آذربایجان اسراییل "  (AZİZ)   توسط مهاجران یهودی جمهوری آذربایجان در فلسطین اشغالی نیز گفت:  تاسیس این انجمن موفقیت بزرگ  یکصدهزار نفری است که از جمهوری آذربایجان مهاجرت کرده اند. جمهوری آذربایجان یکصدهزار نفر سفیر در اسراییل دارد. این افراد جمهوری آذربایجان را خیلی دوست دارند و به حفاظت از آداب و سنن این کشور ادامه می دهند. زیرا در این کشور به دنیا آمده و بزرگ شده اند و تحصیل کرده اند و مزار نزدیکان و اقوامشان در جمهوری آذربایجان قرار دارد.  انجمن جدید هم به اتحاد آنها و هم به تحکیم مناسبات جمهوری آذربایجان و اسراییل  ارمغانهای ویژه ای خواهد داد!

اهمیت آذربایجان برای اسرائیل

بنیامین الیزر وزیر تاسیسات زیربنایی (ملی) اسرائیل در مصاحبه  با خبرگزاری آذربایجان درتشریح اهمیت آذربایجان برای اسرائیل می گوید :

"جمهوری آذربایجان به منزله کشوری جالب و راهبردی برای مردم اسرائیل محسوب می شود . در جریان دیدار با رئیس جمهوری آذربایجان به وی گفتم : ما اسرائیلی ها به داشتن روابط متقابل با اروپا و آمریکا خو گرفته ایم ، اما فکرکنم در آینده نزدیک کشورهایی چون جمهوری آذربایجان ، قزاقستان ، هندوستان و چین نیز درزمره کشورهای شریک اقتصادی بزرگ اسرائیل قرارگیرند و ارزش آن را دارد که ، نظرات خود را تغییر دهیم . خط لوله باکو- تفلیس- جیحان نموبه بارزی بر صحت این مدعا است . بندر جیحان در فاصله 600 کیلومتری اسرائیل قرار دارد و ما علاقه زیادی به خریداری نفت و گاز از جمهوری آذربایجان داریم . 

     امروزگازجمهوری آذربایجان به ارضروم رسیده و ما نیز علاقه و توجه زیادی برای این موضوع  نشان می دهیم . فکر کنم درجریان سفر آتی به باکو بتوانم همتایان آذری را متقاعد کنم که ، با احداث خط لوله گازی ارضروم تا سرحدات اسرائیل موافقت کنند . ما در این مقطع جمهوری آذربایجان را به دیده یکی از بازیگران مهم رشته صادرات گاز می نگریم و اسرائیل آماده است ، هر اندازه گاز که جمهوری آذربایجان پیشنهاد کند خریداری نماید . من آماده ام طی سفری به باکو قراردادی درباره واردات گاز به مدت 20یا 30 سال با دولت جمهوری آذربایجان به امضاء برسانم . در این رابطه هیچ مشکلی وجود ندارد ، زیراکه جمهوری آذربایجان کشوری دوست و شریک راهبردی اسرئیل به شمار می رود و به همین دلیل ، هیچ مشکلی در رابطه با انعقاد چنین قراردادی پیش نخواهد آمد"

3- تبلیغات منفی رسانه ها و مطبوعات جمهوری اذربایجان علیه ایران

درچند سال اخیر تقریبا هیچ روزی نیست که مطبوعات و رسانه های جمهوری آذربایجان به بهانه های مختلفی علیه ایران تبلیغات نکنند این موضوع به قدری تکرار می شود که بعضی از آگاهان معتقدند دولت به صورت غیر مستقیم در این مورد نقش هدایت کننده را برعهده دارد . علاوه براین نقش امریکا و رژیم صهیونیستی نیز قطعی است به عنوان نمونه در سال جاری راه اندازی یک تلویزیون اینترنتی برای تحریکات قومگرایانه علیه ایران بر روی اینترنت اعلام شد.

خبرگزاری اینترنتی مدیا فوروم جمهوری آذربایجان که از طرف آمریکا تامین مالی می شود از راه اندازی  یک  تلویزیون جدید اینترنتی برای  تحریکات  قومگرایانه ضد ایرانی  تحت  پوشش انعکاس تحولات آذربایجان ایران خبر داد.به گزارش مدیافوروم به نقل از گروهک موسوم به داک دموکراتیک ( گروه موسوم به کنگره دموکراتیک آذربایجانیهای دنیا ) اعلام کرد : این طرح توسط  سایت " آزادتریبون " به ریاست بابک آذری اجرا می شود و دفتر داک دموکراتیک در استکهلم و جنبش فدرال دموکرات  موسسان این سایت خواهند بود

این تلویزیون اینترنتی ضدایرانی   با نام  باور ( اینام )  شروع به فعالیت  کرد و در صورت موفقیت آمیز بودن  حیطه پخش آن گسترش خواهد یافت و به شبکه تلویزیونی تبدیل خواهد شد.

هیات تولید کنندگان برنامه های این تلویزیون  متشکل ازبابک آذری / الوجا آتالی / تیمور امین بیگلو / یاشار مغانلو / کونول حسنلو / علی آقایف و علی ملازاده  می باشد

براساس گزارش مدیافوروم  این تلویزیونی اینترنتی از طریق آدرس اینترنتی  .www.azadtribun.net  

  پخش می شود علاوه بر مطبوعات و شبکه های تلویزیونی جمهوری آذربایجان شمار متعددی نشریه و سایت اینترنتی و چند شبکه رادیویی و تلویزیونی به زبان آذری توسط آمریکا برای تحریکات ضدایرانی طی سالهای اخیر تاسیس شده است.

4- تبلیغات پان ترکیستی آذربایجان با شعار وحدت آذربایجانی های جهان

جمهوری آذربایجان  از طریق تمرکز یافتن بر اتحاد آنچه که تبلیغات رسمی آذربایجان " آذربایجان شمالی و جنوبی " می خواند ؛ می کوشد با تحریک آذری های ایران از آنها به عنوان اهرم فشاری علیه ایران استفاده کند . چراکه این کشور می ئاند تحقق شعار اتحاد دو اذربایجان تنها از طریق پیوستن انها به ایران میسر است . با این وجود این مساله انگیزه ای برای گرفتن کمک بیشتر از آمریکا شده است. البته ایران که برای  این گروهکهای  وابسته ارزشی قائل نیست چرا که این کروهکها تنها به عنوان ابزاری برای تخریب روابط دو کشور برادرمورد استفاده امریکا و رژیم صهیونیستی قرار می گیرند اما برای ایران اهمیت دارد که دولت جمهوری آذربایجان چه رفتاری در مقابل انها از خود نشان می دهد . بدون شک تامین امنیت انها و فراهم کردن زمینه مساعد برای فعالتهای مخرب انها علایم خوبی برای ایران نیست .ایران درمناسبات خود با جمهوری اذربایجان مبادی آداب دوستی و همسایگی است وگرنه امکانات وسیعی در اختیار دارد تا دشمنان خود را از فعالیتهای ایذائی پشیمان کند..

5- همکار ی های آینده ناتو و جمهوری آذربایجان

تجربه گذشته نشان می دهد که همکاری های دو جانبه با سازمان های که اساس انها بر تامین منافع قدرتهای سلطه گر بنیاد شده است ، به نفع کشورهای که می خواهند مستقل بمانند نیست بر این اساس   ایران  ضمن احترام به تصمیم هائی که دولت جمهوری آذربایجان در باره همکاری با هر کشور یا سازمان دیگرمی گیرد ؛ نمی تواند  از بیان  دیدگاه های دوستانه  خود که بر اساس منطق دوستی و همسایگی و سرنوشت مشترک است ، خوداری کند . ناتو در قفقاز به دنبال توسعه نفوذ و سلطه گری است . بنابراین همکاری ناتو با جمهوری آذربایجان نمی تواند در چهار چوب همکاری متقابلا سودمند تعریف شود . ایران مایل نیست نگرانی خود را از باز شدن پای ناتو به منطقه قفقاز مخفی کند . این موضوع درشرایط کنونی  که مقامات دولت باکو مشارکت جمهوری آذربایجان درحمله احتمالی آمریکا به ایران را غیرممکن و منتفی اعلام کرده اند ،مهم است  جالب آنکه  برخی رسانه های باکو همچنان این سناریوی آمریکا و رژیم صهیونیستی  را تبلیغ  و تحلیل می کنند.

روزنامه خبر باکو در شماره روز چهارشنبه 22 فروردین ماه خود به نقل از تحقیقاتی که در موسسه بوسیله پرفسور چوسودوفسکی  به عمل آمده است نوشت :    

 جمهوری آذربایجان و آمریکا تواما" خود را آماده جنگ با ایران می کنند . پروفسور میشل نویسنده   نشریه کانادایی گلوبال ریسرچ ارگان این موسسه تحقیقاتی  اعلام کرده است :

" دولت جمهوری آذربایجان چندی پیش به ناتو اجازه داده  است تا از دو پایگاه نظامی و یک فرودگاه این کشور با هدف  پشتیبانی ازعملیات صلحبانی درافغانستان استفاده  کند" 

 درهمین زمینه ، رابرت سیمونز نماینده ویژه ناتو در امور قفقاز جنوبی تاکید کرد است که این  توافق هیچ ربطی با نقشه های حمله آمریکا به ایران ندارد 

 براساس گزارش منابع وابسته به گلوبال ریسرچ،این توافق مستقیما" با نقشه های نظامی آمریکا ، اسرائیل و ناتومرتبط  است.این توافق زمانی حاصل شده که آمریکا برمیزان حضورنیروهای نظامی خود درخلیج فارس افزوده ودرحال اجرای مانور نظامی دراین منطقه  است

    واشنگتن نیز به نوبه خود تایید کرده است که ، درچارچوب طرح همکاری نظامی دوجانبه از طرح  مدرنیزه سازی فرودگاه نظامی درخاک جمهوری آذربایجان حمایت مالی خواهد کرد

در عین حال ، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان روز 5 آوریل ( 16 فروردین86 ) اعلام  کرده است که ، به هیچ کشوری اجازه استفاده ازخاک جمهوری آذربایجان علیه کشورهای همسایه را نخواهد داد که در واقع واکنش رسمی باکو به بیاناتی بود که متیو برایزا در جریان مصاحبه ای با رسانه های گرجستان  در روز30 مارس (10 فروردین 86) در تفلیس ایراد کرده است . متیو برایزا معاون وزارت امور خارجه آمریکا در آن مصاحبه مطبوعاتی گفته بود که ، دولت آمریکا می تواند از فرودگاه های جمهوری آذربایجان برای اهداف نظامی استفاده کند .دولت آذربایجان گفته بود این سخنان را به نفع مردم کشورهای منطقه ارزیابی نمی کند

6- بحث پایگاه غبله و موضع گیری اذربایجان  دراین مورد 

ولاديمير پوتين در اجلاس 8 كشور صنعتي جهان پيشنهاد استفاده مشترك از ايستگاه رادار غبله در جلوگيري از حملات موشكي كشورهايي چون ايران به جاي استقرار سپر موشكي در اروپا را به آمريكا پيشنهاد كرده و الهام علي‌اف نيز حمايت خود از اين پيشنهاد را اعلام نموده است.پس این موضع گیری تهران خواستار توضيح در مورد پاسخ مثبت به پيشنهاد روسيه به آمريكا در خصوص استفاده مشترك از ايستگاه رادار « غبله» از سوي باكو شد. به گفته محمدعلي حسيني سخنگوي وزارت خارجه ايران،عباسعلي حسن‌اف سفيرآذربايجان درتهران در اين رابطه به وزارت خارجه اين كشور احضار شده است. حسیني خاطر نشان كرده كه سفير روسيه نيز در ارتباط با پيشنهاد آن كشور به امريكا در رابطه با استفاده مشترك از ايستگاه رادار غبله  به وزارت خارجه احضار شده است.

به گفته سخنگوي وزارت خارجه ايران، سفيران اين كشور در باكو و مسكو نيز در ملاقات با مقامات وزارتهاي خارجه آذربايجان و روسيه، موضع تهران در خصوص پيشنهاد روسيه در رابطه با اين ايستگاه رادار را اعلام كرده‌اند.

این درحالی است که دو سال پیش کمک آمريکا به جمهوری آذربايجان برای احداث رادار درمرز ايران از سوی تلویزیون آ ان اس آذربایجان مطرح شد .به ادعای تلویزیون آ ان اس :   

"جمهوری آذربايجان قرار است با کمک آمريکا در خيزی و آستارا ايستگاه رادار برپا کند در حالی که ايستگاه رادار روسيه درغبله همچنان فعال است .

دولت آمريکا دهها ميليون دلار به کمک به جمهوری آذربايجان اختصاص داده است تا در مرز خود با ايران و همچنين در نزديکی پايتخت خود، باکو ايستگاه رادار احداث کند.يکی از اين ايستگاهها قرار است در بيست کيلومتری مرز ايران در آن بخش از منطقه مرزی آستارا که در خاک جمهوری آذربايجان واقع است احداث شود و ديگری در پنجاه کيلومتری مرز روسيه در شهرستان خيزی در کوهپايه های جنوبی قفقاز در شمال باکوهدف از برپايی اين ايستگاههای رادار تأمين امنيت دريای خزر عنوان شده است به گزارش شبکه تلويزيونی آذربايجانی آ. ان. اس اين دو ايستگاه رادار به همان سيستم ديگر رادارهای جمهوری آذربايجان که برجای مانده از دوران شوروی است ساخته می شوند و اين کشور را قادر خواهند ساخت از آبهای سرزمينی خود در دريای خزر برای جلوگيری از ورود سلاحهای کشتارجمعی، مواد مخدر و تروريستها ديدبانی کند.دولت آمريکا تاکنون به دولت جمهوری آذربايجان سی ميليون دلار کمک مالی کرده است تا صرف تجهيز گارد ساحلی خود به سيستم پيشرفته رادار و تعمير شناورهای اين گارد کند.

درسال گذشته رينو هاريش، سفيرسابق آمريکا درباکودرمصاحبه با تلویزیون آ ان اس گفته بود که  دولت آمريکا قرار است به نيروی دريايی جمهوری آذربايجان نيز کمک کند وميزان کمکهای خود به اين جمهوری را در چارچوب طرح خود درحفاظت از دريای خزربه 135 ميليون دلار برساند

طرح حفاظت از دريای خزر (Caspian Guard Initiative) که يکی از اهداف اصلی آن تأمين امنيت خط لوله نفت باکو - جيحان است از سال 2003 ميلادی در وزارت دفاع آمريکا به اجرا گذاشته شده و اجراکننده آن فرماندهی نيروهای ارتش آمريکا در اروپاست که مقر آن در شهر اشتوتگارت در جنوب آلمان قرار دارد به گفته آ ان اس همکاری نظامی ميان آمريکا و جمهوری آذربايجان موجب نگرانی ايران و روسيه است.

مجلس جمهوری آذربايجان طی اقدامی که تحليلگران آن را حرکتی برای کاستن از نگرانی اين دو همسايه قدرتمند جمهوری آذربايجان ارزيابی کردند سال گذشته قانونی تصويب کرد که استقرارنيروهای نظامی بيگانه  در خاک  اين جمهوری را ممنوع می سازد با اين حال بنابر قراردادی که ميان دولتهای جمهوری آذربايجان و روسيه منعقد شده، روسها يک ايستگاه رادار در نزديکی شهر غیله    در شمال اين کشور دارند که در کنترل کارشناسان نظامی روسيه قرار دارد.

      ب: ازنگاه جمهوری آذربایجان

1- تبلیغات دینی ایران برای جذب بیشتر شیعیان آذربایجان

جمهوری آذربایجان که خود را یک نظام سکولار می داند تبلیغات و فعالیتهای ایران برای ارتباط و تاثیر گذاری ایران بر روی شیعیان آذربایجان را خطری حتمی برای حاکمیت خود می داند . به همین دلیل هرچند وقت یکبار نارضایتی خود را نشان می دهد ازجمله در اخرین مورد آن نیروهای امنیتی جمهوری آذربایجان با جلوگیری ازآزمون و مصاحبه هوش جذب طلبه علوم اسلامی برای حوزه علمیه قم ، کارشناسان اعزامی مرکز جهانی علوم اسلامی حوزه علمیه قم  به باکو را  بازداشت و از این جمهوری اخراج کردند. با بازرسی دفتر نمایندگی ولایت فقیه در باکوبه هنگام اجرای  آزمون هوش شماری از داوطلبان اعزام به حوزه علمیه قم  توسط کارشناسان اعزامی مرکزجهانی علوم اسلامی داوطلبان طلبگی و کارشناسان این مرکز را بازداشت کردند که داوطلبان پس ازبازجویی ،آزاد وکارشناسان مرکز جهانی علوم اسلامی  پس از 24 ساعت به ایران اخراج شدند. ماموران امنیتی جمهوری آذربایجان انجام این آزمون و جذب طلبه برای حوزه علمیه قم را غیرقانونی معرفی وازادامه آن جلوگیری کرده اند. ماموران وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان در پی جلوگیری از ادامه آزمون و مصاحبه هوش از داوطلبان اعزام به حوزه علمیه قم در باکو ، کارکنان محلی دفتر نمایندگی ولی فقیه در باکو را نیز بطورجداگانه احضار وازآنها بازجویی کرده اند. جلوگیری ازاعزام داوطلبان  تحصیل درحوزه علمیه قم و سایر مراکز آموزش اسلامی ایران درجمهوری آذربایجان درشرایطی است که فرقه نورچی ترکیه مراکز آموزشی زیادی برای ترویج این فرقه در جمهوری آذربایجان دایر کرده است. همچنین شمار قابل توجهی از علاقمندان علوم دینی در جمهوری آذربایجان براساس طراحی های اداره روحانیت قفقازوهمکاری این اداره وکمیته دولتی امور دینی جمهوری آذربایجان  برای تحصیل به مصروترکیه وعربستان سعودی وسوریه اعزام می شوند تا حتی المقدور از آموزشهای دینی شیعی به دور باشند  و این درحالی است که اکثریت مردم جمهوری آذربایجان را شیعیان تشکیل می دهند.علاوه بر این گروه های مختلف وهابی و میسیونری غربی نیز فعالیتهای تبلیغی و آموزشی گسترده آشکار و غیرآشکار  در جمهوری آذربایجان دارند.

پیش تر برخی نشریات مخالف جمهوری اسلامی ایران در باکو فعالیت دفتر نمایندگی ولی فقیه در این شهر را غیرقانونی قلمداد کرده و مطالب منفی در این مورد منتشر می کردند،اما ظاهرا دولت جمهوری آذربایجان درشرایط کنونی منافع خود را درعلنی کردن ناراحتی خود ازفعالیت دفترنمایندگی ولی فقیه در باکو  نمی بیند.

2- برقراری مناسبات نزدیک با ارمنستان به عنوان کشور اشغالگر 20 در صد خاک آذربایجان

اصولا ایران هر گونه نا امنی درمنطقه قفقازرا به زیان همه کشورهای منطقه می داند ومعتقد است اگر قدرتهای مداخله گر فرا منطقه ای به دخالتهای خودشان پایان دهند بدست اوردن صلح و ثبات دائمی دورازدسترس نیست . ایران از همان ایتدای اشغال سرزمینهای جمهوری آذربایجان با ان به صراحت مخالفت کرد و طرح های متعددی را برای رسیدن به صلحی جامع بین دو کشور(آذربایجان و ارمنستان ) ارائه کرده است اما جمهوری آذربایجان همیشه در باره توسعه مناسبات تهران و ایروان اعتراض داشته و این روابط را بر خلاف اصول اسلامی و انسانی می داند که نباید با تجاوزگر به یک کشوراسلامی کمک کرد . در مقابل ایران مناسبات اقتصادی با همسایگان را حق مسلم خود می داند و تنها مبادلات نظامی را با ایروان متوقف کرده است . ضمن آنکه در اوایل جنگ به طرف آذری کمکهای دفاعی هم کرده است وهمچنین  سربازان اذری را در تهران معالجه نموده ودربدترین شرایط به نخجوان کمکهای غذایی رسانده است . به هر صورت مذاکرات طولانی دو کشور به نتایج مورد نظر خودشان نزدیک می شود و ایران از هر توافقی که تمامیت ارضی دو کشور را در چهارچوب مقررات شناخته شده بین المللی تامین کند و مورد قبول دو طرف  باشد، حمایت خواهد کرد. ایران این نکته راازیاد نمی برد که مرزهای مشترکش با ارمنستان دارایی ویژگی مهم  ژئوپولوتیکی است که ازپیوستگی سرزمینی ترکیه با اذربایجان جلوگیری می کند .

3- تبلیغات منفی شبکه تلویزیونی سحر و صدای آذری در تهران و تبریز

ایران برای آنکه بتواند با تبلیغات پان ترکیستی آذربایجان مقابله کند در دو مسیر پیش می رود اول با استفاده از شبکه سحر به زبان آذری که با آنتن های معمولی در مناطق مرزی آذربایجان دیده می شود و بینندگان زیادی دارد

دوم از طریق رادیو آذری که به مدت دو ساعت از تهران و تبریز برنامه پخش می کند

دراین دورسانه علاوه بر آنکه به مسائل روز جمهوری آذربایجان توجه جدی ودقیق می شود ،در باره بعضی ازاقوام مانند تالشی ها و لزگی ها که درآذربایجان تحت فشار زندگی می کنند درمواردی افشاگری هایی انجام می شود که موجب ناخرسندی دولت باکو شده است ضمن انکه ازتاسیس رادیو تالشی دررشت نیزگله مند وناراحت هستند .

 به نظرمی رسد این تبلیغات اگر به صورت حساب شده ادامه یابد بخشی از فشارهای تبلیغاتی پان ترکیستها را خنثی می کند چراکه به آنها نشان می دهد که ازحربه اختلاف قومی می توان در برابر خودشان نیز بهره گرفت .

4- اختلاف نظر بر سر تقسیم قلمرو سرزمینی در خزر

اگرچه ایران  دریای خزر را دریای صلح و دوستی می داند و معتقد است  مبنای هر گونه تقسیمی دراین دریا باید براساس توافق نامه بین ایران و شوروی  در 1921 و 1940 باشد. چراکه مبنای هرگونه توافق بین المللی ،موافقت نامه های گذشته است . ازجمله دربیانیه رسمی که دراجلاس آلماتیدرسال 1991 صادرشد، همه کشورهای عضو cis  تعهدات شوروی سابق را به رسمیت شناخته اند . بنابراین برای رسیدن به راه حل مشترک که تامین کننده منافع هر پنج کشورساحلی خزر باشد ؛لازم است این کشورها اززمینه های مشترک موجود شروع کنندتا کم کم به حل موارد مورد اختلاف  برسند . با این وجود جمهوری اذربایجان ضمن رد درخواست ایران برای رسیدن به تقسیم مساوی بین پنج کشور بر تامین حق خود یعنی 18 در صد که دو در صد هم کمتر از پیشنهاد ایران است، تاکید دارد.  در مقابل  ایران تاکید می کند که توافق های دو یا سه جانبه در این مورد راهگشا نیست و باید هر گونه توافقی با حضور پنج کشور انجام شود تا زمینه اجرائی پیدا کند . بهترین راهی که می تواند اختلاف های موجود را حل کند ادامه فعالیت کمیته های تخصصی در باره همکاری های امنیتی ، حقوقی ، زیست محیطی ، انرزی و حمل ونقل خواهد بود این کمیته ها می توانند مسیر های ناهموار را با اتکا به منافع مشترک بین پنج کشور هموار سازند. اجلاس سرا ن کشورهای حوزه خزر در 26 مهرماه 1386 در این مورد می تواند راهگشا باشد . امکانات مناسب برای توسعه روابط ایران و جمهوری آذربایجان

با وجود همه مشکلاتی که بر سر توسعه مناسبات بین تهران و باکو وجود دارد اما زمینه های مناسبی چون اشتراکات دینی و تاریخی و فرهنگی امکانات بسیار خوبی را فراهم کرده است که در صورت بهره برداری صحیح از انها می توان موانع موجود را از سر راه به راحتی برداشت .در نتیجه امکان مانور دشمن را درمرزهای شمالی ایران به حداقل کاهش داد. درهرحال مهم ترین زمینه های مساعد در روابط دو کشور عبارتند از :

الف - منافع مشترک اقتصادی بین دو کشور

پس ازفروپاشی شوروی واستقلال جمهوری آذربایجان با توجه به نزدیکی و پیوندهای فرهنگی وقومی وتاریخی ودینی مردم آذربایجان با ایران ، بازرگانان ایرانی توانستند جایگاه اقتصادی وتجاری خوبی درجمهوری آذربایجان  به دست آورند . اما متاسفانه به علت برخی اشتباهات و فقدان تعریف و شناخت درست ازبازار جمهوری آذربایجان ونیزکارشکنی های کشورهای رقیب ازجمله آمریکا ،روسیه وترکیه این جایگاه  حفظ نشد.البته علاوه بررقابتها وتوطئه های آشکاروپنهان رقبای ایران مهم ترین عامل ،   بی تجربگی بازرگانان ایرانی بود  زیرا  در اوایل استقلال جمهوری آذربایجان  متاسفانه  بازرگانان ردیف اول ایران این جمهوری را برای فعالیت خود انتخاب نکردند. بلکه واسطه های درجه دوم و سوم  برای تجارت به جمهوری آذربایجان آمدند که قانونمند نبودن این جمهوری نیز مزید برعلت شد و بسیاری از این تجار با شکست مواجه شدند وسرمایه هایشان تلف شد. بخصوص عدم نظارت برکیفیت کالاهای  صادراتی ایران به جمهوری آذربایجان وصدورکالاهای بی کیفیت و غیراستاندار در آن دوره  ضربه بزرگی به نام و اعتبار کالاهای ایرانی دراین جمهوری وارد کرد و حتی براثر همین مساله هم اکنون کالاهای مرغوب ایرانی بنام سایر کشورها  در جمهوری آذربایجان عرضه می شود.

کمبود نیرو و امکانات و بودجه را ازمشکلات سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو برای رسیدگی به مشکلات تمامی تجار و سرمایه گذاران ایرانی در جمهوری آذربایجان دانست و گفت: در حالیکه سفارت ایران در باکو بطور موردی حمایت خوبی از مشکلات کسانیکه دسترسی به مسئولان سفارت دارند انجام می دهد. اما به علت کمبود نیرو و کارشناس و مجرب نبودن کارشناسان اعزامی تاکنون نتوانسته است به نحواحسن از سرمایه گذاران ایرانی حمایت کند.به گفته بازرگانان ایرانی  سفارتخانه ایران در باکو حتی  ازیک محوطه لازم برای ورود ایرانیها و شروع طرح مشکلات شان محروم است و ایستادن طولانی مدت در مقابل در ورودی ساختمان کوچک  سفارتخانه ایران در باکو  به منظور کسب اجازه ورود ، درحالیکه شهروندان این جمهوری  و رهگذران شاهد آن هستند نیز زیبنده  ایرانیان از هر قشر طبقه ای نیست .وجود انحصارات نیز از قواعد خاص و نانوشته جمهوری آذربایجان است که  هر تاجر و سرمایه گذاری باید به این قاعده توجه کند و منطبق با آن  فعالیت خود را در این جمهوری سازماندهی کند

نکته بسیار مهم که نقش تعیین کننده ای در مناسبات اقتصادی بین ایران و آذربایجان دارد توجه به این واقعیت است که  علاوه بر بازار مصرفی داخلی جمهوری آذربایجان این کشوربه عنوان سکوی پرتابی به بازارمصرفی سایرجمهوری های جامعه مشترک المنافع  نیزمحسوب می شود ازاین نظر بازارجمهوری آذربایجان به عنوان محلی برای ترانزیت کالاو سرمایه  ایرانی به قفقاز شمالی و سایر مناطق مجاوراین کشوربرای سرمایه گذاران ایرانی جذابیت دارد. زیرا درصورت تکمیل چرخه تولید کالاهای ایرانی درجمهوری آذربایجان می توان عوارض صدوراین کالاها را به سایرجمهوری های منطقه به نصف رقمی که برای واردات کالا از ایران وضع کرده اند ، کاهش داد.

خوشبختانه  در دو سال اخیر شاهد رونق گرفتن حضور ایرانیان در بازار کالا و تولید در جمهوری آذربایجان هستیم .این مساله موجب ارتقای جایگاه کشورمان در اقتصاد جمهوری آذربایجان شده است

رمز موفقیت  معدود شرکتهای ایرانی در جمهوری آذربایجان ، شناخت دقیق شرایط بازار این جمهوری و فعالیت براساس قواعد و مقررات نوشته و نانوشته جمهوری آذربایجان وانتخاب جهت گیری صحیح برای تولید کالا بوده است .دراین مورد عبدالباری گوزل رییس ایرانی  گروه شرکتهای " آذرسون هلدینگ " در جمهوری آذربایجان می گوید:

" در اوایل ورود به بازار جمهوری آذربایجان متوجه شدیم که  فعالان اقتصادی داخلی در این جمهوری  به علت سودآور بودن تجارت خارجی ،آنها خواهان کنترل کامل بربخش تجاری کشورشان بودند به همین علت  ما  فعالیت در بخش تولیدی را  انتخاب کردیم و تاکنون توانسته ایم هشت شرکت بزرگ تولید کننده مواد غذایی در جمهوری آذربایجان  ازجمله شرکتهای تولید چایی و روغن و شکر و .... را تاسیس کنیم و فعالیتمان را در جمهوری آذربایجان گسترش دهیم."

همچنین مهندس اسماعیل مسلم زاده مدیرایرانی کارخانه قند ایمیشلی درجنوب  آذربایجان نیزاین کارخانه  را ازمهمترین واحدهای تولیدی غیرنفتی درجمهوری آذربایجان دانست که توسط یک سرمایه گذار و کارآفرین ایرانی  تاسیس شده و ضمن تامین بخش مهمی از نیازهای مصرفی جمهوری آذربایجان به قند و شکر برای حدود دوهزارنفربطور مستقیم و برای  شمارزیادی از اهالی جنوب جمهوری آذربایجان نیز بطورغیرمستقیم و با فعالیتهای جنبی فرصت شغلی فراهم کرده است

با این همه با درنظر گرفتن حجم 600 میلیون دلار در سال تجارت بین ایران و آذربایجان هنوز جای کار بسیار زیادی وجود دارد . به گفته بازرگانان ایرانی مهم ترین عواملی که می تواند به افزایش همکاری های اقتصادی دو کشور کمک کند در ده عنوان کلی زیر قابل  ذکر است

شرایط لازم برای افزایش همکاری اقتصادی بین دو کشور :

1-  قانونمندی فعالیتهای اقتصادی

 مهم ترین شرط ضروری تثبیت و تحکیم موقعیت اقتصادی ایران در جمهوری آذربایجان است درحال حاضر جمهوری آذربایجان با توجه به اصلاح قوانین قدیمی ودست وپاگیروتصویب قوانین جدید ومنطبق با معیارهای  بین المللی بطور نسبی  به کشور مطمئنی برای سرمایه گذاری تبدیل شده است. از آنجا که قانون کار جمهوری آذربایجان مشابهت های زیادی با قانون کار ایران دارد. زمینه خوبی برای استفاده از نیروی کار ارزان  در این کشور وجود دارد

2- ارایه تعریف مشخص از بازار ونیازهای اقتصادی جمهوری آذربایجان

 اطلاع رسانی به سرمایه گذاران ایرانی وانجام تحقیقات جامع وبه روزدرموردوضعیت اقتصادی جمهوری آذربایجان و نیزمقررات وقوانین نوشته ونانوشته واطلاع رسانی به تجاروسرمایه گذاران درمورد این کشورمی تواند کمک بسیار موثری به توسعه مناسبات اقتصادی بین دو کشور داشته باشد

3- حمایت ازاحیای اتحادیه تجاروسرمایه گذاران ایرانی درجمهوری آذربایجان وتنظیم فعالیتهای آنان

فعال نبودن اتحادیه صنفی بازرگانان ایرانی در جمهوری آذربایجان  از مشکلات و موانع مهم در مقابل ارتقای جایگاه اقتصادی و تجاری ایران در جمهوری آذربایجان است . به رغم تمامی نزدیکی ها و مزیتهای بازار جمهوری آذربایجان برای ایران  نه تنها اتاق بازرگانی ایران شعبه ای درجمهوری آذربایجان ندارد بلکه اتحادیه تجار  ایرانی درباکو نیزعملا به علت ضعیف بودن کار گروهی و فعالیت قانونمند در میان ایرانیان تعطیل شده است.

4-  حمایتهای اعتباری بانکهای ایرانی و بیمه منظم و قانونمند

 اندک بودن تسهیلات اعطایی بانک های ایرانی  به  شرکتها  و نیز مشکلات بوروکراسی طرف ایرانی شرکت مشترک "آذرآسیا"  نیز موجب شده است که  سرمایه گذاران ایرانی در جمهوری آذربایجان از کار کردن با  این موسسات ایرانی بپرهیزند و بجای آن  امورمالی و بیمه ای خود را با موسسات و بانکهای جمهوری آذربایجان انجام دهند. به عنوان نمونه شرکت کلاسیک پس از چندسال پرداخت حق بیمه به شرکت بیمه آذرآسیا   زمانیکه به علت بروز آتش سوزی دچار 100 هزار دلار زیان شد نیمی از این زیان را طرف آذری بیمه آذرآسیا سریعا جبران کرد اما طرف ایرانی این شرکت  به علت مشکلات بوروکراسی  و کندی ارتباطاتش با ایران ، سهم خود را از جبران این زیان ،  ذره ذره و با دیرکرد فراوان  به شرکت کلاسیک پرداخت کرد و به همین علت شرکت کلاسیک پس از پایان مدت قراردادش با بیمه آذرآسیا  ،  با یک شرکت بیمه محلی قرارداد امضا کرد

5- کنترل کیفی جدی محصولات صادراتی ایران به جمهوری آذربایجان توسط موسسات ذی صلاحیت ازجمله موسسه استاندارد ایران تا صادرات برخی کالاهای غیراستاندارد ممانعت شود که در نهایت از بی اعتبار شدن کالای ایرانی  جلوگیری می شود.

6-  پیگیری واقعی و جدی تصمیمات و توافقات انجام شده

 در سفرهای مقامات اقتصادی کشورمان به جمهوری آذربایجان وعده های زیادی داده می شود که عمل به انها مشکل است . عمل نشدن به  تصمیمات اتخاذ شده در جریان سفرهای مقامات اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان به دوکشورضربه جبران ناپذیری را به اعتبار ایران زده و خواهد زد به عنوان نمونه  در حالیکه در سال  2004 میلادی  با توافق دوکشوربانک توسعه صادرات ایران  یک خط اعتباری 40 میلیون دلاری برای تشویق  صادرات کالاهای ایرانی به جمهوری آذربایجان گشود  اما تاکنون تقریبا  هیچ کس نتوانسته است از تسهیلات این خط اعتباری استفاده کند و شعبه بانک ملی ایران در باکو نیز به علت موانع و تناقضهای مقرراتی و بوروکراتیک نتوانسته است در ارایه تسهیلات به تجار و سرمایه گذاران ایرانی در جمهوری آذربایجان موفقیت کسب کند.

7- جلوگیری جدی از قاچاق کالاهای یارانه دار ویژه مصرف داخلی ایران  به جمهوری آذربایجان

شرکتهای ایرانی دارای ثبت رسمی در جمهوری آذربایجان که به نمایندگی از شرکتهای مادر در ایران فعالیت می کنند  برای کشورمان  ارزآوری نیز دارند اما قاچاق کالاهای یارانه ای از قبیل  پودرهای رختشویی و روغن و سایر کالاهای یارانه دار ایرانی  زیان زیادی به بازارشرکتها ی ایرانی تولید کننده همین کالا ها  در جمهوری آذربایجان وارد می کند.

یکی ازمهمترین اقلام یارانه دار که در گذشته درمقیاس گسترده ازایران به جمهوری آذربایجان قاچاق  می شد بنزین بود که با سهمیه بندی این کالا درایران به نحو چشمگیری ازقاچاق آن کاسته شد.

8- اتخاذ تدابیرلازم  برای جلوگیری جدی از قاچاق موادمخدر

قاچاق مواد مخدر پنهان شده در کامیونهای حامل بار از ایران به جمهوری آذربایجان .این عامل خود بیشترین ضربه را به موقعیت ایران در نزد افکار عمومی اذربایجان بویژه در مناطق جنوبی این کشور که به ایران بیشتر علاقه مند هستند ، وارد می سازد .

9-  تقویت کمی و کیفی بخش اقتصادی سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو

 افزایش نیروی انسانی این بخش درباکوبرای حمایت گسترده و به موقع ازسرمایه گذاران ایرانی  نقش تعین کننده ای در گسترش همکاری های اقتصادی بین دو کشور و در نهایت گره خوردن منافع متقابل موجب افزایش ضریب امنیتی برای مردم ایران و جمهوری آذربایجان  خواهد شد. علاوه بر این شانس موفقیت دشمنان ایران را برای افزایش تهدید ها از ناحیه جمهوری آذربایجان را کاهش می دهد.

10- تسهیل مقررات  مربوط  ارایه تسهیلات بانکی

از آنجا که مقررات بانکی بین  دوکشور بسیار متفاوت است و بهره تسهیلات بانکی در جمهوری آذربایجان  در مقایسه با ایران بسیار بالاست  همین امر مانع از انتقال آسان سرمایه و نیروی کار بین دو کشور می شود . دولت آذربایجان برای رفع این مشکل  وعده کاهش بهره تسهیلات بانکی را داده است . این مساله بویژه پس ازافزایش قیمت نفت که دست دولت این کشور را برای کاهش بهره  های وامهای بانکی برای شرکتهای تولیدی در این جمهوری بازترکرده است زمینه خوبی را برای بازرگانان ایرانی بوجود اورده است .

ب: میراث فرهنگی ، مهمترین وجه اشتراک ایران و جمهوری آذربایجان

به اعتقاد کارشناسان میراث فرهنگی از مهمترین وجوه اشترات جمهوری آذربایجان با  جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود. این عامل مهم اگر به دقت و با ملاحظات لازم به کار گرفته شود می تواند نقش بسیار تعیین کننده ای در افزایش همکاری بین دو کشور داشته باشد

نمونه های زیادی از میراث ارزشمند فرهنگی و تاریخی در جمهوری آذربایجان وجود دارد که از پیوندهای تاریخی این مرز و بوم با  ایران حکایت می کند.

منطقه تاریخی " ایچری شهر "  در قلب باکو  پایتخت جمهوری آذربایجان از نمونه های بارز میراث ماندگار فرهنگی است که در جای جای این  شهر قدیمی / آثار قدیمی پیوندهای تاریخی و فرهنگی جمهوری آذربایجان با ایران به چشم می خورد.

یکی از مهمترین نمونه های مهم میراث فرهنگی در ایچری شهر باکومسجد تاریخی جمعه است که متاسفانه طی سالهای حاکمیت رژیم کمونیستی و حتی درسالهای اخیرمورد بی مهری های سیاسی قرار گرفته است. مسجد جمعه ایچری شهر باکو در دوره حاکمیت رژیم کمونیستی به موزه تبدیل شده بود که پس ازفروپاشی شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان مومنان آذری باردیگرفرصت یافتند که در این مسجد نماز به پای دارند. اما طی سه  سال اخیر نیز مسجد تاریخی جمعه درایچری شهر باکو به حکم دادگاه و ظاهرا برای مرمت تعطیل شده است که امید می رود در این مرمت نوشته های عربی و فارسی بر روی دیوارها و مناره این مسجد از بین برده نشود.

بنای تاریخی  " قیز قلعه سی "  یا قلعه دختر نیز از دیگر بناهای تاریخی در منطقه ایچری شهر باکو است که همه ساله  شمار زیادی جهانگرد از آن دیدن می کنند و درآمد قابل توجهی نیز از این طریق کسب می شود.

سرای شیروانشاهان در ایچری شهر باکو نیز از دیگر  نمونه های میراث گرانقدر فرهنگی است که سنگ نوشته های زیادی در این بنا  به خط و زبان فارسی و عربی وجود دارد.

منطقه ایچری شهر باکو در فهرست میراث فرهنگی جهانی یونسکو به ثبت رسیده است / اما به علت برخی بی توجهی ها به نگهداری این منطقه و احداث ساختمانهای جدید و بی تناسب با  بافت قدیمی این منطقه در سالهای گذشته / یونسکو  در مورد خارج شدن ایچری شهر از این فهرست هشدار داده بود.

به تازگی رییس جمهوری آذربایجان به مناسبت روزجهانی میراث فرهنگی فرمانی را برای  نگهداری و بازسازی ایچری شهر به شکل قدیمی آن صادر کرده است و ماکت بازسازی ایچری شهر نیز طراحی شده است که کارشناسان فرهنگی اظهار امیدورای می کنند در این طرح بازسازی / آثار ارزشمند و کتیبه های قدیمی در ایچری شهر باکو زیان نبینند و همچنان نمایانگر ماهیت واقعی تاریخی این منطقه باقی بمانند.

ازهمه مهم تر باورهای شیعی که در اکثریت جمعیت آذربایجان وجود دارد که آنها را به فرهنگ ایرانی پیوند می زند . اگرچه شناخت مردم از دین و نگرش شیعی به اسلام کم است اما نفوذ باورهای مذهبی علی رغم تبلیغات ضد مذهبی دوران کمونیستی هنوز زنده است .

ارتقای روابط فرهنگی ، خواست هر دوطرف است ازجمله  با توجه به این که منابع تاریخ جمهوری آذربایجان عمدتا" به زبان فارسی است و تغییر الفبا مشکلاتی را برای دسترسی عموم  مردم جمهوری آذربایجان به این منابع ایجاد کرده است ، به طوری که حتی در آکادمی ملی علوم و دانشگاه های جمهوری آذربایجان تخصص کافی برای ان وجود ندارد،  به همین منظور پیشنهاد تشکیل  اتاق های ایران در مراکز فرهنگی جمهوری اذربایجان مورد استقبال واقع شده است. فق ایران باید کمک های خود را در این مورد ارائه کند.