همکاری های اقتصادی موتور محرک مناسبات دو کشور همسایه

در طول سه سال گذشته، حجم مبادلات اقتصادی دو کشور دو برابر شده و از حدود 700 میلیون دلار به یک میلیارد و 300 میلیون دلار در سال 1385 رسیده است.عمده صادرات ترکمنستان به ایران، گاز، برق و برخی محصولات کشاورزی است و ایران نیز به آن کشور مواد غذایی، مصالح ساختمانی، لوازم خانگی و محصولات فلزی صادر می کند. با این حال اگر پتانسیل های موجود دردو کشور را در نظر بگیریم پیشرفت های به دست آمده به هیچ وجه راضی کننده نیست چرا که چندین برابر امکانات مناسب برای توسعه روابط دو کشور در کلیه زمینه ها موجود است . بر اساس آمارهای موجود ، بیش از 120 شرکت ایرانی در ترکمنستان فعال هستند وتاکنون طرح های موفقی را از جمله اجرای طرح فیبرنوری ترکمنستان و متصل کردن این کشور به شاهراه های ارتباطی  تلفن و مخابرات توسط شرکتهای ایرانی به اجرا درآمده همین عملکرد خوب موجب شده است که درحال حاضرمقام های ترکمنی  70 طرح به ارزش بیشتر از 500 میلیون دلار را با مشارکت شرکت های ایرانی در دست  اجرادارند.

علاوه بر تکنولوژی ارتباطات  ايران و ترکمنستان در زمینه انرژی بویژه گاز با یکدیگر همکاری نزدیکی دارند بطوریکه  چندين طرح مشترک خرید و صادرات گاز بین دو کشور اجرا شده است . ایران سالانه در حدود 5 میلیارد متر مکعب گازاز ترکمنستان وارد می کند .خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به ايران و پالایش گاز این کشور در سرخس و صدور ما به ازای ان  به ترکیه و نیز ارسال گاز به حساب ترکمنستان از بنادرجنوبی ایران همکاری متقابلا سودمندی را برای تهران و عشق آباد بوجود اورده است .ايران سالانه مقاديری از نفت ترکمنستان را نیز از طريق بندر نکا در جنوب دريای خزر به پالايشگاه های داخلی منتقل و در آنجا مصرف می کند و معادل نفت دريافتی را در جزيره خارک در اختيار مشتريان نفت اين کشور قرار می دهد.

در مورد برق نیز، بر اساس توافقنامه های موجود ایران که در تابستان مصرف برقش به اوج می رسد از ترکمنستان برق وارد می کند و درزمستان که مصرف برق در ترکمنستان به اوج می رسد ایران به این کشور برق صادرمی نماید زیرا در زمستان ایران نیاز کمتری به برق دارد . این امکان از زمانی فراهم شد که ایران توانست شبکه برق ترکمنستان را با موفقیت به ایران وصل کند. در اولين مرحله انتقال برق ترکمنستان به ايران، شبکه برق بالکان آباد به گنبد دراستان گلستان متصل شد و يک خط ديگر که تا در سال آينده به بهره برداری می رسد، برق مرو را به مشهد منتقل خواهد کرد بدین ترتیب  ظرفيت انتقال برق ترکمنستان به ايران  به ۴۰۰ مگاوات خواهد رسید. براساس قراردادی که در سال 1385 امضا شد، ترکمنستان در طول ده سال حدود ۵۰۰ ميليون دلاربرق به ايران صادر می کند.

درمورد صنایع  مکمل تولید برق ازجمله سد سازی  نیز مورد توجه قرار دارد بطوریکه سد دوستی با همکاری مشترک  شرکتهای ایرانی و ترکمنی  بر روی رودخانه مرزی هريرود (تجن) در ۷۵ کيلومتری  سرخس دراستان خراسان شمالی  ساخته شد. آبياری ۵۰ هزار هکتاراز اراضی کشاورزی دو کشور و تامين سالانه 150 ميليون مترمکعب آب آشاميدنی شهرمشهد و 250 ميليون مترمکعب آب این سد در آبياری دشت سرخس به کار می رود. البته  احداث این سد مشترک ، تاثیر تعین کننده ای هم برکاهش خطر سيل، بهبود وضعيت اکولوژی منطقه داشته است.

 حمل ونقل کالا مهم ترین محورهمکاری اقتصادی  بین دو کشور

راه آهن ايران در سال ۱۳۷۵ در منطقه سرخس به ترکمنستان و از آنجا به آسيای ميانه وصل شد بدین ترتیب

ایران توانست نبض حمل ونقل زمینی آسیای مرکزی را به راه اندازد با افتتاح راه آهن بافق به مشهد به طول حدود هزار کيلومتر در سال 1384 در عمل آسيای ميانه هشتصد کيلومتر به خليج فارس نزديکتر شد

اين خط آهن برای اقتصادی کردن مسير۲۴۴۰ کيلومتری خط آهن بندرعباس - تهران - سرخس به آسيای ميانه نقش کلیدی داشت . ايران خط آهن ميانبر بافق به مشهد را احداث کرده است که با بهره برداری از آن، مسافت دسترسی به آسيای ميانه حدود يک سوم کاهش یافت . افزايش امکان ارتباط نزديک جمهوريهای آسيای ميانه با آبهای آزاد و کاهش هزينه حمل و نقل ازنتایج اجرای اين طرح بود. اما هنوز حجم ترانزيت کالا از اين طريق به حد مورد انتظار نرسيده است. دلیل عمده ان هم فشار سیاسی آمریکا و شرکتهای رقیب در منطقه است. ایران و ترکمنستان به همراه هشت کشور ترکيه، پاکستان، افغانستان، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيکستان، ازبکستان و آذربايجان عضو سازمان همکاری های اقتصادی اکو هستند. اما در مقایسه با سایر اعضا ء  ایران و ترکمنستان توانسته اند بدور از تنش های سیاسی  زمينه هايی برای گسترش بيشتر همکاری بين دو کشور را بوجود آورند . این مساله بویژه بخاطر سیاست صفر مراددنیازاف رئیس جمهوری  پیشین ترکمنستان بود که با در پیش گرفتن سیاست بی طرفی کمتر به فشارهای موجود امریکا و روسیه  در مورد مناسبات با تهران تن می داد . اما بخشی از امکانات موجود هنوز  بلا استفاده مانده و دو کشور درصددند تا موانع گسترش همکاری ها را در دوران جدید حکومت آقای وردی محمد اف ، از پیش رو بردارند. از انجا که ایران ، سريعترين، اقتصادی ترين و امن ترين مسير برای انتقال نفت کشورهای حوزه خزر به آبهای آزاد بين المللی است.

در مذاکرات آقایان احمدی نژاد و  محمد اف در باره همکاری های آینده در خزر نیز گفتگو می شود بویژه انکه قرار است بزودی اجلاس سران پنج کشور خزر در تهران برگزار شود .

فرسوده بودن ناوگان هوايی، ريلی و جاده ای از مشکلات صنعت حمل و نقل ايران است که بخشی از آن به تحريم اقتصادی امريکا و بخشی ديگر به کمبود منابع مالی در صنعت حمل و نقل مربوط می شود. در صورت بر طرف شدن موانع موجود به نظر می رسد فشارهای سیاسی و مانور رقبا کمتر موثر باشد زیرا منافع اقتصادی آنها ایجاب می کند که به هر حال ار مسیر های موجود استفاده کنند .

 

دورنمای همکای ها

ایران و ترکمنستان به عنوان دو کشور همسایه  به همکاری با یکدیگر نیاز متقابل دارند . ایران برا ی آنکه بتواند قدرت مانور خود را در برابر اعمال فشار غرب افزایش دهد تلاش دارد تا مناسبات خود را با همسایگانش در همه ابعاد بویژه همکاری های اقتصادی گسترش دهد . توسعه روابط با عراق و افغانستان در شرق و غرب کشور و افزایش همکاری با ترکمنستان ،آذربایجان و ارمنستان در شمال کشور و ایجاد جو تفاهم با کشورهای جنوب خلیج فارس نشانه های دقیقی از استراتژی اعتماد سازی و توسعه همکاری با همسایه گان است که تهران دنبال می کند . برای ترکمنستان در دوران پس از نیازاف افزایش مبادلات اقتصادی با کشورهای منطقه نیز به عنوان یک اصل اساسی در دستور کار قرار دارد .بر این اساس به نظر می رسد در سالهای آتی روابط دوکشور ابعاد جدید همکاری ها را در زمینه های مختلف حمل ونقل ،تبادل انرژی ، و توسعه صنایع نیمه سبک و مواد غذایی و پوشاک تجربه کند . با وجود آنکه اقتصاد ترکمنستان به دلیل تعداد کم  جمعیت ترکمنستان، دارای ظرفیت بسیار بالایی  برای اقتصاد ایران نیست چراکه پنج میلیون نفر جمعیت این کشور نمی تواند بازار تعیین کننده ای برای ایران باشد . اما از جهت آنکه اکثر شهرهای بزرگ ترکمنستان در نزدیکی مرزهای ایران قرار دارند و نیز موقعیت سرزمینی  این کشور که مانند افغانستان دروازه ورودی ایران به آسیای مرکزی محسوب می شود ، در مجموع ایران نمی تواند از برنامه ریزی برای توسعه مناسبات با ترکمنستان چشم پوشی کند . تاریخ ، فرهنگ  و دین مشترک زمینه های بالقوه مهمی را بوجود آورده است که محورهمکاری های اقتصادی و فرهنگی بین دو کشور را مستحکم می کند.

البته باید در نظر داشت که هر دو کشور برای  توسعه مناسبات با موانعی هم روبرو هستند که مهم ترین آنها فشار آمریکا ، نگرانی روسیه و در نهایت فعالیت اسرائیل در این کشور تحت پوشش شرکتهای کشاورزی است . جدای از این مساله بعضی از تحریکات قومی محدود نیز در میان ترکمن های ایرانی نیز عاملی برای ایجاد نگرانی شده است .با این همه نمی توان این موانع را در مقایسه با زمینه های خوبی که در آینده همکاری ها بین دو کشور وجود دارد ، جدی تلقی کرد.