ازآغاز هزاره سوم میلادی به موازات روی کارآمدن حزب ملی اسلامی "عدالت وتوسعه" در سال 2002 تمرین مردم سالاری با الگوی بومی در ترکیه با طرح شعار مبارزه با فساد اداری و مطرح کردن اصلاحات سیاسی واقتصادی، آزادی مطبوعات و وسائل ارتباط جمعی درجامعه  دردستور کار مقام های ترکیه قرارگرفت. این سیاست جدید طی یک دهه دستآوردهای مهم ومثبتِ غیرقابل بازگشتی داشت. بطوریکه  ترکیه درمقایسه با دهه های گذشته ازرونق اقتصادی خوبی همراه با رشد سریع برخوردار شد. این درحالی است که رشد اقتصادی درکشورهای اروپایی بسیار ناچیزودر برخی موارد منفی بود، ترکیه با ٨متوسط رشد پنج درصد ی در سال های گذشته همچنان پیشتاز است و صادرات صنعتی خود را از ۱۵۰ میلیارد دلار بالاتر برده است. درآمد سرانه ملی از2700دلار در سال 2002 به ده  هزاردلار درسال 2010 افزایش یافت. دراین بین بانک مرکزی ترکیه درقبال خزانه داری استقلال عمل خود را بازیافت و توانست تورم پنجاه درصدی را مهارکند. قیمت ها ازیارانه ها  آزاد و بازار کار توانست تعادل خود را بازیابد. دولت توانست با سیاست ریاضت اقتصادی بخش قابل توجهی از بدهی خود را کاهش دهد به گونه ای که از 75 درصد به 41 درصد تولید خالص داخلی کاهش یافت و این کشور توانست در رشد صعودی به ثبات دست یابد.  اگرچه سیاست های اقتصادی صحیح و اجرای دقیق روند خصوصی سازی نقش کلیدی در این رشد داشت اما نمی توان این واقعیت را نادیده گرفت که  ثبات سیاسی و فعالیت های گسترده دیپلوماسی ترکیه در سالهای اخیر جایگاه ویژه ای در نهادهای بین المللی به آن داد. همین عامل به رشد اقتصادی دراین سالها کمک کرد. بطوریکه ترکیه امروز با 790 میلیارد دلار تولید ناخالص ملی به اقتصاد شانزدهم در جهان تبدیل شده است. در نتیجه اصلاحات سیاسی و اقتصادی بصورت هم زمان ، در سال های اخیر هر ساله بیش از ۱۵۰ هزار از شهروندان ترکیه که در کشورهای اروپایی و یا آمریکای شمالی زندگی می کردند و انباشت سرمایه مالی و یا علمی برجسته ای داشتند، به ترکیه مهاجرت کرده به فعالیت های علمی و یا اقتصادی پرداخته اند. بااین وجود همه چیز عالی به نظر نمی رسد  زیرا در دهسال گذشته فاصله طبقاتی  بین اقشار فرو دست جامعه و قشر سرمایه دار ترکیه افزایش یافته است، بطوریکه آمار های رسمی نشان می دهد در دهسال اخیر برخی از روستاها و شهرهای دور دست ترکیه ازسکنه خالی شده، جوانان جویای کار با ناامیدی به سوی شهرهای بزرگ روانه شده اند. تحلیل نتایج انتخابات ازآنجا که ترکیه جامعه ی جوان است، دراین انتخابات نیز آرای جوانان تعیین کننده  نتایج انتخابات بودند. زیرا حدود یک سوم رای دهندگان زیر 25 سال سن دارند‌. شعاراصلی پنجاه حزب فعال در انتخابات حول  دمکراسی بیشتر، آزادی  اندیشه و بیان و رهایی ازاستبداد نظامی ها بود. به نظرمی رسد تحت تاثیرتحولات جدید درشمال آفریقا و خاورمیانه  سه حزب اصلی که کاندیداهای آنها موفق شدند  به پارلمان راه یابند ، یعنی حزب عدالت و توسعه،[1] حزب جمهوری خلق[2] و حزب حرکت ملی[3]  تغییرات مهم و جدیدی را  در برنامه ها و شعارهای انتخاباتی خود وارد ساختند. ازجمله حزب  ملی اسلام گرای عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان دیگر به جای تاکید بر اجرای شریعت، پوشش اسلامی و نظایر آن ، به ارزش های انسانی، مردم سالاری پیشرفته، نزدیک شدن به اروپا و نظام فدرالی اشاره کرد. ازآنجا که درطی سال های اخیر تغییرات اساسی درنگرش دیگر احزاب سنتی ترکیه نیزایجاد شده است زمینه تغییر مثبت برای تعمیق دمکراسی درچارچوب قانون اساسی جدید مهیا می باشد. البته شعار تغییر قانون اساسی، انجام اصلاح  در نظام آموزشی و اداری نیز از سوی حزب عدالت و توسعه بیشتر توجه جوانان را به خود جلب کرد.چنانچه شعارهای انتخاباتی در باره چند صدایی شدن جامعه ترکیه  برای احزاب ملی گرا از راستگرای افراطی تا نوع سوسیال دموکرات  اروپایی آن  درسال های طولانی گذشته  تابو محسوب می شد. زیرا با برخورد شدید نظامیان  همراه بود. اما امروز شرایط به گونه ای تغییرکرده که به عنوان نمونه حتی حزب جمهوری خواه خلق که قدیمی ترین حزب سیاسی ترکیه محسوب می شود ، مجبور شده است خود را با شرایط جدید تطبیق دهد. این حزب به عنوان  مدافع سرسخت اندیشه های آتاتورک درسال های اخیر گاهی به چپ و گاهی به راست می زد و از نظامی ها وعملکرد آنان درنهان پشتیبانی می کرد. اما درانتخابات امسال تلاش کرد روش نوین ومدرنی  را درپیش بگیرد.  حزب  جمهوریخواه خلق دیگرشعار دولت، ملت و زبان واحد را کنار گذاشت و با اتکاء به تبارکمال  قلیچ داراوغلو رهبر جدید خود که از یک سو تبار کرد یا ترکمن  دارد و از سوی دیگر ازعلوی های ترکیه است به دفعات ازچند گانگی فرهنگی و زبانی ترکیه سخن گفت. تا بتواند آرای کردها وعلوی های ترکیه را نیز بدست بیاورد.  دراین میان حزب حرکت ملی  به رهبری دولت باغچلی  که به شدت ملی گرا و منکر کردها در ترکیه است با تغییراتی در مواضع پیشین خود، همراه با حمایت از دولت، ملت و زبان واحد، به وجود کردها درکشور اعتراف کرد، با این وجود در مقابله با افراطی های کرد، خود را طرفدار افراطی های ترکیه نامیده است.  توسعه نفوذ کردهای ترکیه در پارلمان شاید بتوان گفت برنده اصلی انتخابات این کشور، کردهای ترکیه بودند چرا که آنها توانستند با اعزام 36 نماینده به پارلمان موقعیت خود را تثبیت کنند. حزب صلح و دموکراسی به رهبری صلاح الدین دمیرتاش که منعکس کننده خواسته ها و دیدگاه های کردهای ترکیه است از آنجا که می دانست شرایط لازم را برای کسب حداقل ده درصد آراء شرکت کنندگان درانتخابات را ندارد ، کاندیداهای مستقل را در رقابت های انتخاباتی وارد کرد که در نتیجه موفق شد با کسب 36 کرسی ، چهارده کرسی بیشتر از دوره قبل بدست آورد. این موضوع نشان می دهد پس از پنج دهه  جنگ بین ارتش ترکیه و چریک های کرد از یک سو و فعالیت گسترده طرفداران صلح بین آن دو از سوی دیگر، کم کم دو طرف پذیرفته اند برای بدست اوردن منافع خود بجای جنگیدن در میدان نبرد ؛ اختلاف های خود را درصحن پارلمان حل و فصل کنند. زیرا مردم ترکیه از کشتار و برادر کشی در کشور خسته شده، خواهان صلح و همزیستی مسالمت آمیز در بین خود هستند. البته هنوز هم کسانی هستند که از دو طرف بر طبل جنگ می کوبند اما در اقلیت قرار دارند.  افرادی چون لیلا زانا، احمد تورک و صلاح الدین دمیرتاش از مبارزین برجسته کرد هستند که  وارد مجلس ملی  ترکیه شدند. آنها می توانند فضای لازم را برای همکاری بیشتر با هموطنان ترک خود آماده سازند. با این وجود  رابطه بین دولت و سیاستمداران کرد هنوز با چالش های جدی روبرو است .  در مرحله نخست نمایندگان کردها خواهان آزادی عبداله اوجالان از زندان هستند و در هر فرصتی یادآور می شوند که دولت ترکیه با اوجالان در چند سال گذشته همواره در مذاکره بوده، نمی توان شخصیتی را در زندان نگه دارد و همزمان با او مذاکره کند. اوجالان درآخرین گفتارخود پیش ازانتخابات به دولت ترکیه یادآور شده است که اگرخواسته های مردم کرد تا ۱۵ ژوئن برآورده نشود درمنطقه قیامت برپا خواهد شد. اگرچه هیچ خبری نشد اما سخنگوی  حزب صلح و دمکراسی در حمایت از اوجالان نوعی فدرالیسم جمعیتی را مطرح ساخت که می تواند بخشی از خواسته های کردها را برآورده کند. شرق و جنوب شرقی ترکیه در مقایسه با مناطق دیگر بسیار عقب مانده اند و نظام سنتی، عشیره ای و ماقبل سرمایه داری برآن حاکم است. در این منطقه که از لحاظ توسعه اقتصادی حداقل بیست سال از بخش غربی ترکیه عقب تر است ، کنش و واکنش ها سریع و دگرگونی به سرعت ادامه دارد . عقب مانگی اقتصادی باعث رشد افراط گرایی، هویت طلبی همراه با بحران های اجتماعی و اقتصادی شرق ترکیه را به بحران کشانده است. با وجود انکه اردوغان قول داده بود به این مناطق عنایت ویژه ای شود اما همچنان مشکلات موجود است. با این حال نمی توان منکر شد که در مقایسه با دو دهه قبل ، نهادهای مدنی، احزاب سیاسی کرد و باشگاه های ورزشی و اجتماعی  در شرق ترکیه رشد داشته اند. اقتصاد مهم ترین عامل موفقیت حزب عدالت و توسعه از زمان روی کار آمدن اردوغان در سال 2002 ‌، رشد اقتصادی ترکیه به بالاترین حد خود در تاریخ این کشور رسیده است. پروژه‌های زیر ساختی از جمله جاده سازی‌، ساخت بیمارستان و ایجاد شهرهای جدید در دستور کار قراردارد. بطوریکه رشد اقتصادی ترکیه طی سالهای اخیر از روند فوق العاده برخوردار بوده است.سرانۀ درآمد به ازای هر شهروند سه برابر شده است و ترکیه توانسته است بازارهای زیادی از خاورمیانه تا مراکش و در کشورهای آسیای میانه بدست آورد. تورم به زیر 10 درصد کاهش یافته و تولید خالص داخلی هر ساله بطور متوسط  5 درصدی برخورداربوده است. در حال حاضر ترکیه در میان کشورهای نوظهور بعد از چین و هند در مقام سوم و در عرصۀ جهانی در ردۀ هفدهم قرار دارد. بدون شک حزب عدالت و توسعه از همه این کارتها برای بازی در انتخابات پارلمانی بهره گرفت بر همین اساس اردوغان به مردم ترکیه  وعده داد در سال 2023 که ترکیه صدمین سال جمهوری ترک را جشن می گیرد، با سرانۀ 25 هزار دلار، جزء ده اقتصاد برتر جهان شود. با این حال اقتصاد ترکیه با چالش هایی نیز روبروست. هر چند نرخ بیکاری در این کشور رقم 11.5 درصد را نشان می دهد، اما بخش اندکی از مردم به مشاغل غیررسمی مشغول هستند. نابرابری در حقوق نیز بخش دیگر معضلات اقتصادی در ترکیه است. درحالی که حقوق متوسط سالانه در استانبول رقم 8200 یورو را نشان می دهد اما در بخش های کرد نشین  شرقی این کشور این رقم به 1900 یورو می رسد. نقش جوانان و زنان احزاب سیاسی ترکیه  به  جوانان و زنان توجه  ویژه دارند. همچنانکه تعدادی ازکاندیداها از میان  فعالین سیاسی و اجتماعی جوان و زنان برگزیده شدند. البته آنها قبل از ورود به مجلس درعرصه های مختلف ازجمله در شورای شهر و شهرداری ها  خود را به مردم ترکیه معرفی کرده بودند.  حزب عدالت و توسعه  با دادن وام های کوچک زمینه تولید و بازاریابی را برای آنها فراهم کرده است. به باور تحلیل گران مسائل ترکیه توجه به زنان و جوانان می تواند در شکستن سنت های دیر پا و جان سخت در ترکیه بویژه درمنطقه شرق  این کشور  مفید و موثر باشد.  جمع بندی و نتیجه گیری   1- انتخابات با پیروزی حزب عدالت و توسعه برای بار سوم به پایان رسید، این یعنی آنکه سیاست های موفق اقتصادی اردوغان به او امکان داد برای اولین بار در تاریخ ترکیه سه دوره پیاپی زمام اموررا در این کشور 75 میلیون نفری بر عهده گیرد. 2- حزب عدالت و توسعه  برای آنکه بتواند  قانون اساسی را توسط پارلمان تغییردهد به  ٣۶۷ کرسی نیازداشت . درحالی که  برای رسیدن به این هدف با  بدست آوردن 326 کرسی ، چهل و یک کرسی کم آورد. این حزب حتی  برای آنکه بتواند  قانون اساسی دلخواه خود را  به همه پرسی بگذارد چهار کرسی کم دارد. زیرا برای آن هم نیازمند ٣٣۰ کرسی  از مجلس ملی است. برای رفع این مشکل اردوغان در اولین سخنرانی خود بعد از انتخابات گفت که با احزاب دیگر رایزنی و همکاری خواهد کرد.  تا آرای نمایندگان مستقل را برای برگزاری همه پرسی تغییر قانون اساسی  بدست آورد. 3-  اردوغان و یارانش درنظر دارند با تغییرقانون اساسی اولا قدرت نظامی ها و ژنرال های سرکش ارتش را از طریق بردن مسئولیت  نیروهای سه گانه وریاست ستاد  به وزارت دفاع  کاهش دهند. ثانیا با ایجاد فضای مناسب برای کردها وعلوی ها شرایط را برای تکثرگرایی بیشتر فراهم سازند تا زمینه برای انجام خواسته های اتحادیه اروپا از ترکیه فراهم شود. ثالثا با انتخاب رئیس جمهور توسط مردم و نه پارلمان ، نظام جمهوری ریاستی را جایگزین جمهوری پارلمانی در ترکیه کند. 4- روند خصوصی سازی اقتصاد همراه با خصوصی سازی دین به منظور به وحدت رساندن گروههای طرفدار لائیتیسیته در ترکیه با جریان های اسلام گرا ، پس از انتخابات با سرعت بیشتری دنبال می شود . 5- افزایش آرائ حزب رقیب اردوغان  به میزان 23 کرسی این پیام را به او منتقل کرد که جریانات سکولاردرترکیه آرائ خود را درحمایت یکپارچه به نفع حزب جمهوریخواه خلق  به صندوق ریختند تا به حرب عدالت و توسعه نشان دهند ، حریم امنی برای انتخابات آینده ندارند. 6- ترکیه امروز خود را با تحولات منطقه تطبیق می دهد اما گرفتار شدن این کشور در بازی تغییر اجباری در حکومت سوریه وضعیت پیچیده و غیر قابل پیش بینی را برای این کشور بوجود می اورد 7- از52 میلیون نفری که شرایط شرکت در انتخابات را داشتند بیش از 84 % مردم در انتخابات شرکت کردند که این مشارکت بالا مشروعیت قابل توجهی را برای دولت ترکیه فراهم ساخت 8- کارزار انتخاباتی ترکیه بسیار تند برگزار شد و در مقایسه با هنجارهای انتخاباتی سایر کشورها، اهانت‌آمیز و بیشرمانه بود.ازجمله  کمال قلیچ‌داراوغلو رهبر حزب جمهوریت خلق، به اردوغان نخست‌وزیر ترکیه توصیه کرد که اجازه دهد روان‌پزشکان سلامت عقل او را معاینه کنند. اوتهدید کرد که درانتخابات دندان‌های اردوغان را خواهد کشید. در مقابل اردوغان نیز قلیچ‌داراوغلو را آدمی «کثیف، غیراخلاقی و فرومایه» خواند. 9- در رقابت های  انتخاباتی ، هیچ حزبی درباره‌ی پیوستن به اتحادیه‌ی اروپا، صحبت نکرد.  پس از سال‌ها تلاش ناکام ترکیه، و ایجاد بحران مالی در کشور یونان همسایه ترکیه ، برای احزاب این کشور عضویت در اتحادیه اروپا دیگرموضوع داغی نیست. اکنون سیاست خارجی ترکیه از اولویت‌های دیگری برخوردار است. ترکیه این اواخر بیشتر در پی آن است که در حاشیه‌ی تحولات سیاسی در کشورهای عربی منطقه که به «بهار عربی» معروف شده، نقش خود را به عنوان قدرت منطقه‌ای تثبیت کند. 10- در سال 2002زمانی که اردوغان  قدرت را در دست گرفت، ترکیه بدترین بحران اقتصادی در تاریخ خود را تجربه می کرد. بانکها در بحران مالی به سر می بردند،ارزش لیره ترک به شدت در حال سقوط بود به گونه ای که روزانه 50 درصد نسبت به روز قبل افت را نشان می داد. سیاست اقتصادی دولت وقت نتیجه ای جز افزایش بدهی و کسر بودجه نبود.اما از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه و ایجاد اصلاحات مالی، تحول بزرگی در اقتصاد ترکیه ایجاد شد.ارتقای سطوح اقتصادی ترکیه تا جایی پیش رفت که امروز بسیاری از بانکهای ترکیه به لحاظ سطح با بسیاری از بانکهای اروپایی برابری می کنند و حتی از برخی از کشورهای اروپایی نیز جلوترند. 1) حزب "عدالت و توسعه" با بدست اوردن 49.90% آرای شرکت کنندگان در انتخابات 326 کرسی بدست آورد که در مقایسه با دوره قبل در سال 2007، پانزده  کرسی کمتر بود. اما از لحاظ مطلق آرای شرکت کنندگان با بدست اوردن 21442206 رای  دو درصد رشد داشته است. 2) حزب ملی چپ گرا "جمهوری خواه خلق" با بدست اوردن 25.91% ارای شرکت کنندگان در انتخابات 135 کرسی بدست آورد که در مقایسه با دوره قبل 23 کرسی بیشتر کسب کرده است که در مجموع موفق به کسب 11134616 آرای مردم ترکیه شد 3) حزب ملی  راست گرای "حرکت ملی" با بدست اوردن 12.99% آرای شرکت نندگان در انتخابات بازنده اصلی انتخابات بود که در مقایسه با دور قبل هفده کرسی را از دست داد . این حزب از لحاظ مطلق آرا نیز با بدست اوردن 5580580 رای شکست سختی را در مقایسه با سایر رقبا پذیرا شد.