روش تحلیل سیاسی

1- سازمان شانگهای درسال 1996 درچهارچوب یک پیمان منطقه ای به پیشنهاد چین و با شرکت کشورهای روسیه،قرقیزستان،قزاقستان،ازبکستان وتاجیکستان بنیاد گذاشته شد.هدف اوليه تشكيل سازمان در سال ۱۹۹۶ رفع اختلاف هاي مرزهاي چين با كشورهاي تازه استقلال يافته ازشوروي بود، این پیمان که درابتدا صرفا به همکاری های اقتصادی بین کشورهای روسیه و آسیای مرکزی (منهای ترکمنستان ) محدود بود بعدها با افزایش همکاری بین اعضاء ، در اجلاس مسکو در سال 2001 از پیمان به سطح یک سازمان ارتقاء یافت و از لحاظ حوزه همکاری بین اعضاء به همکاری های نظامی ، امنیتی ،سیاسی و اقتصادی ارتقاء یافت . 2-  اين سازمان در سال 2001 توسط رهبران چين، روسيه، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيكستان و ازبكستان پايه‌گذاري شد. علاوه براعضاي اصلي، ابتدا مغولستان در سال 2004 و يك سال بعد ايران، پاكستان، وهند به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند. دراجلاس سن پترزبورگ درسال  ۲۰۰۲  ساختار سازماني تشكل شانگهاي به لحاظ حقوقي و سياسي  تصويب شد ازآن زمان تاكنون سازمان تاثیرگذاری خود را برتحولات بین المللی افزایش داده است. 3- سازمان شانگهای کم کم به سمت تشکیل یک بلوک قدرت در آسیای مرکزی تبدیل شده است که ترکیبی بین پیمان ورشو سابق و همکاری های اقتصادی بلوک شرق سابق موسوم به کومکون ، محسوب می شود  با این تفاوت که مناسبات یکطرفه در دوران شوروی بر ان حاکم نیست بلکه رقابتی نزدیک بین چین و روسیه برای بدست آوردن رهبری این سازمان وجود دارد. 4- براساس اسناد امضا شده اهداف سازمان شانگهای در۴ محور خلاصه مي شود كه عبارتند از:    الف: تقويت اعتماد متقابل و حسن همجواري و دوستي ب: توسعه همكاري هاي ثمربخش درزمينه هاي سياسي، اقتصادي، تجارت، علم، تكنولوژي، فرهنگ، محيط زيست و غيره ج: همكاري براي حفظ صلح، امنيت و ثبات در منطقه د: ارتقاي كيفي ساختاري جديد در بخش سياست و اقتصاد بين الملل بر اساس منطق، عدالت و دموكراسي 5- چینی های به دنبال نقش آفرینی سازمان شانگهاي برمحوراقتصادی هستند در حالی که روسیه بیشترمایل است این سازمان  براساس تفكرجمعي ازنخبگان خود که مخالف گسترش ناتو به سمت شرق هستند ،به سمت اجرای « تئوري ترتيبات امنيتي مشترك » به منظور دفع نفوذ نيروهاي فرامنطقه اي پیش برود. 6- در امتداد اين انديشه رزمايش نظامي سازمان شانگهای سال  2007 در چين برگزار شد و در فاصله یک هفته بعد از ان  نيز در كوه هاي اورال روسيه با حضور سران سازمان همكاري شانگهاي و مجموع ارتش هاي طرفين ادامه يافت . چنان كه در آن زما ن اعلام شد، حدود شش هزار و ۵۰۰ سرباز با حمايت هواپيماها، تسليحات سنگين و چتربازان در رزمايش موسوم به «مأموريت صلح سال ۲۰۰۷ » يك پايگاه فرضي را تصرف کردند. اگرچه  بيشتر نيرو هاي حاضر در رزمايش چيني و يا روسي بودند. اما  نخستين بار تمامي كشورهاي عضو سازمان همكاري شانگهاي نيز نيروهايي را براي شركت در اين عمليات مشارکت دادند . 7- سازمان شانگهاي طي 15 سال اخيرازيك نهاد کاملا اقتصادی و فرهنگی که هدف اصلی ان جلوگيري از بروزاختلافات و بحران هاي مرزي  بین اعضا و افزایش همکاری های اقتصادی بود به سازمانی مهم در سطح  منطقه و جهان تبدیل شده که در کلیه زمینه ای اقتصادي ،سیاسی، امنیتی و مبارزه با تروريسم داراي برنامه هاي راهبردي بين المللي است که می کوشد به یک سازمان نظامی تاثیرگذار نیز تبدیل شود. اطلاعات پایه 1- مذاکرات سران شرکت کننده دراين اجلاس برمحورامنيت و همکاري هاي اقتصادي وفرهنگي استواراست. رهبران شرکت کننده دراين نشست درخصوص تحولات کنوني وبين المللي وموضوع هایی همچون تروريسم ، افراط گرايي وجنبش هاي جدايي طلبي بحث وتبادل نظرمی کنند. 2- سازمان همكاري شانگهاي يك چهارم جمعيت جهان را در بر گرفته و ازاهميت بالاي برخوردار است . شش كشور عضو دائم سازمان شانگهاي 61درصد از مساحت اورآسيا(آسيا و اروپا) ؛ هشت درصد ذخاير ثابت شده نفت خام و 31 درصد ذخاير گاز جهان را دراختيار دارند . 3- قدرت نظامي اعضاي اين سازمان نيز قابل ملاحظه بوده بويژه اين كه دو كشور روسيه و چين داراي سلاح هسته اي مي باشند كه خود درمعادلات جهاني نقش تعيين كننده دارد.  4- دركنارهمكاري هاي سياسي واقتصادي ونظامی ازسال 2004 ميلادي پس ازتاسيس دفتر دايمي سازمان در پكن و تشكيل مركز مبارزه با تروريسم در تاشكند فعاليت هاي امنيتي سازمان نيز رو به گسترش گذاشت.  5- در مدت فعاليت اين سازمان همه مسائل اصلي مربوط به امنيت مرزي بين اين كشورها راه حل خود را پيدا كرده و اكنون با انجام تمرين هاي مشترك تدابيرگسترده تري را درزمينه تامين امنيت جمعي و منطقه اي به اجرا مي گذارند. دراين راستا كشورهاي عضو سازمان همكاري شانگهاي در سال 2007 ميلادي با سازمان امنيت دسته جمعي جامعه كشورهاي مستقل مشترك المنافع (همسود) يادداشت تفاهمي براي تقويت همكاري امنيتي دوجانبه امضا كردند. اگرچه بيشتر اعضاي اصلي سازمان شانگهاي هم زمان در جامعه كشورهاي مستقل مشترك المنافع نيز عضويت دارند ولي اين توافقات به دست آمده زمينه را براي ايجاد روابط بيشتر نظامي و امنيتي با چين فراهم كرد با امضاي اين سند ؛اعضاي سازمان همكاري شانگهاي در واقع واكنش خود را نسبت به سياست تك قطبي آمريكا و شركاي آن و مقابله با گسترش نفوذ غرب درمنطقه را نشان داد 6-  درسازمان شانگهاي ، به همكاري هاي اقتصادي  اولویت بیشتری داه می شود اما همكاري امنيتي و نظامي نيزمورد توجه قرار دارد. به نظر مي رسد با توجه به شرايط موجود جهان، درآينده نزديك همكاري ها ميان اعضا  شانگهای در بخش سياسي و نظامي افزايش يابد . 7- سازمان شانگهای هرچند پايه ها وعناصرنظامي درحد پيمان ناتوندارد، ولي سازمان تاثیرگذاری  در منطقه اورآسيا به شمار می رود .  8- اززمانی که پیمان شانگهای ازسال  2001به سطح سازمان ارتقاء یافت ، در سند پایه این سازمان اهداف اصلی ان ، به مقابله با تروريسم ؛ قاچاق انسان ؛ افراط گرايي ؛ قاچاق مواد مخدر؛ جنايات فرامرزي ؛ مهاجرت غيرقانوني و حفظ ثبات دركشورهاي عضو تعریف شد. 9- نفوذ اين سازمان به خصوص درزماني كه سازمان ملل وسازمان امنيت وهمكاري اروپا درحل بحران هاي جهاني ومنطقه اي عاجز مي مانند مي تواند به عنوان يك قدرت جديد در حل منازعات منطقه ای دراورآسیا  نقش آفرینی کند. 10- از آنجا که سازمان همكاري شانگهاي هنوزدرحال تحول ساختاري است؛هرنوع تغييردرفضاي سياسي ؛ امنيتي و نظامي بين المللي در جهت گيري آينده آن تاثير مهمي خواهد داشت . 11- سازمان شانگهای برای ایفائ نقش مهم تر نیاز دارد تا با انجام اصلاحات لازم در اساسنامه خود زمینه را برای عضویت اعضای جدید ازجمله ایران،هند،پاکستان ومغولستان که درحال حاضربه عنوان عضو ناظر شناخته می شوند ، آماده سازند . در این صورت وزن تاثیرگذاری منطقه ای و جهانی این سازمان به نحو قابل توجهی افزایش می یابد . اما نباید از یاد برد که چینی ها  با هند اختلاف دارند و شاید همین موضوع مانع از ان می شود که با وجود مناسبات دوستانه بین دهلی نو و مسکو ، هنوز هند نتوانسته است به عنوان  عضو کامل سازمان شانگهای وارد همکاری های راهبردی در این منطقه حساس در آسیا بشود. 12- نشست بعدي سران سازمان همكاري شانگهاي قرار است سال 2012 در چين برگزار شود و اين كشور رياست آن را بر عهده خواهد داشت. رهبران كشورهاي عضو سازمان همكاري شانگهاي همچنين سال 2011 و 2012 را سال حسن همجواري و دوستي اين سازمان اعلام كردند. جایگاه شانگهای برای ایران ازنگاه ایران که برای نقش آفرینی منطقه ای وبین المللی خود نیازدارد که به عضویت یک سازمان امنیتی دفاعی بپیوندد ، سازمان شانگهای می تواند گزینه مطلوبی باشد. زیرا ازیکسو با عضویت  در این سازمان که اعضای اصلی آن ازرقبای آمریکا هستند، قدرت مانورخود را در برابر فشارغرب افزایش می دهد. ازسوی دیگر مناسبات خود را با کشورهای آسیای مرکزی که ریشه های مشترک تاریخی و فرهنگی ومذهبی دارد، در زمینه های دفاعی و امنیتی نیز ارتقاء می دهد .  ایران از جنبه اقتصادی با کشورهای آسیای مرکزی در چهارچوب سازمان اکو ، همکاری های اقتصادی خود را توسعه می دهد اما سازمان شانگهای زمینه مستعدی درمورد همکاری های دفاعی وامنیتی با این کشورها درچهارچوب نظارتی روسیه و چین بوجود می آورد  که هردو این کشورها درعین حا ل دورقیب  جدی ایران درآسیای مرکزی محسوب می شوند. علاوه براین ایران می تواند وزن تاثیر گذاری سازمان شانگهای  را به نحو قابل توجهی درتحولات خلیج فارس وغرب آسیا و بازارانرژی درجهان افزایش دهد. چراکه ایران پل ارتباطی اسیای مرکزی با خلیج فارس وغرب آسیا محسوب می شود به همین دلیل هم به لحاظ خطوط ارتباطی  برای حمل ونقل کالا وانرژی و هم  به جهت استراتژیک ونظامی  بسیارحائز اهمیت است . تنها مشکل جدی در این زمینه نداشتن رهبری واحد در سازمان شانگهای است که درعمل تعامل بین چین و روسیه را با ایران واحیانا هند و پاکستان دچارمشکل می سازد. به باور کارشناسان  برای آنکه یک سازمان بتواند به همکاری های سودمند در بلند مدت دست یابد، باید یا مدلی برای رهبری جمعی را بپذیرد  و یا برسر رهبری یک کشور،به توافق برسند. دراین صورت است که می توان انتظار داشت منافع مشترک بین اعضا شکل بگیرد ودرنهایت اهداف   سازمانی تعییین شده قابل دسترسی خواهند بود. علاوه براین اینگون اجلاس ها فرصت مغتنمی برای ایران است تا از نزدیک بتواند توافق های دو یا چند جانبه را با کشورهای منطقه دنبال کند. از جمله  نشست سه جانبه مقام‌هاي ايران، روسيه و قزاقستان قابل توجه بود . دراین نشست سه رئیس جمهورتوافق کردند  موضوع‌هاي مطرح شده دراين نشست را بطور جدي پيگيري كنند. ازجمله  درباره خطوط حمل ونقل ريلي درياي خزر كه پروژه بسيار مهمي است در کلیات به توافق رسیدند. درصورت تاسیس خط ريلي "درياي خزر" درآينده ، شاهد تحولات خوبی در بخش حمل و نقل ريلي كالا وهمچنين رفت و آمد مسافر در سطح منطقه خواهيم بود. به گفته اقای صالحی وزیر امور خارجه ایران   خط آهن سراسری  ميان كشورهاي ايران، تركمنستان و قزاقستان در طي سال جاري افتتاح می شود. راه اندازی این خط ریلی به  همکاری بیشتر بین کشورهای منطقه کمک می کند.   نورسلطان نظربايف رييس جمهوري قزاقستان در جریان ملاقات با اقای احمدی نژاد خواستار پيوستن كشورش به خط ترانزيتي بين پنج كشور عمان، قطر، ايران، تركمنستان و ازبكستان شد که اجلاس پنج جانبه ان اخیرا در عشق آباد برگزار شد. تحلیل نتایج اجلاس بررسي بيانيه پاياني نشست سران سازمان همكاري شانگهاي، نشان می دهد طبق معمول اجلاس های قبلی  كشورهاي عضو همگي بر بهبود همكاري هاي امنيتي، اقتصادي و فرهنگي در منطقه تاكيد كردند. 'هو جينتائو' و 'ديميتري مدودف' روساي جمهور چين و روسيه و ديگر رهبران عضو سازمان همكاري شانگهاي با اشاره بر اينكه سازمان همكاري شانگهاي به راهكاري مهم در تعميق مشاركت، حسن همجواري ميان كشورهاي عضو دست پیش بینی  سال هاي سختي را در آینده این سازمان را داشتند. آنها اعلام کردند به مبارزه خود  با همه اشكال تروريسم، جدايي طلبي قومي و افراط گرايي مذهبي، قاچاق مواد مخدر و مهاجرت غير قانوني ادامه می دهند. همچنین كشورهاي عضو سازمان همكاري هاي شانگهاي دربيانيه اي خود  با طرح سامانه دفاعي موشكي آمریکا كه مي تواند ثبات بين المللي را به مخاطره افكند، مخالفت کردند. آنها تاکید کردند ساخت يكجانبه و بدون محدوديت سامانه هاي دفاعي موشكي توسط يك كشور و يا گروهي از كشورها مي تواند به ثبات راهبردي و امنيت بين المللي آسيب برساند. درواقع این موضع گیری در راستای تئید سیاست مسکو انجام شد که می کوشد گروه شانگهای را برای مقابله با یکجانبه گرایی امریکا همراه وپشتیبان خود نشان دهد. در این مورد رييس جمهوري روسيه با يادآوري تشكيل اين سازمان در سال 2001 با ماموريت تحقق امور منطقه اي و بين المللي گفت: در چارچوب اين سازمان به تدريج اقدامات و راه هاي موثري در مقابل تهديدهاي امنيتي و همچنين ايجاد ثبات در منطقه انجام خواهد شد. مدوديف خاطرنشان كرد: با ايجاد ثبات و رفع تهديدات، شرايط براي رشد و همكاري و توسعه همه جانبه در كشورهاي منطقه ايجاد مي شود. مدودف با اعلام پذیرش عضویت افغانستان به عنوان عضو ناظر در شانگهای مبارزه علیه مواد مخدر را یکی از وظایف مهم این سازمان دانست . در اين زمينه استراتژي لازم براي اجراي اين برنامه مبارزه علیه قاچاق مواد مخدر از سال 2011 تا سال 2016 مصوب خواهد شد. در همین حال  نظربایف  در سخنرانی خود در این اجلاس با هوشمندی به ریشه های تولید و توزیع مواد مخدر اشاره کرد و گفت : « ما باید يك تحقيق بين المللي درباره كساني  كه مسئول دخالت درقاچاق و تجارت مواد مخدر هستند. انجام دهیم تا افراد و سازمانهايي را كه درگير اين جنايت عليه بشريت هستند، به پاسخگويي بكشانند. زیرا  پايه و راهنماي فعاليت هاي ما در 10 سال گذشته مبارزه با سه شرارت تروريسم، افراط گرايي و جدايي طلبي بوده است. امروزه قاچاق جهاني مواد مخدر در مقایسه با تروریسم تهديد كمتري به حساب نمي آيد. زیرا در10 سال گذشته توليد هروئين و مواد مخدر در افغانستان 10 برابر شده است ومنابع و علت هاي اين جنايت هولناك فراتر از مرزهاي افغانستان قرار دارد. » اشاره اقای نظربایف به ده سال گذشته دقیقا به سالی که نیروهای آمریکا و کشورهای ناتو وارد افغانستان شدند، بود . در این سالها انتظار می رفت تولید و توزیع مواد مخدر کمتر شود در حالی که در عمل ده برابر دوران حاکمیت طالبان بر افغانستان شده است. چینی ها که ریاست اجلاس آینده را برعهده دارند با نگاهی به آینده این سازمان تاکید کردند همکاری در سایه توسعه امنیت پیش می رود رييس جمهوري چين در سخنرانی خود  با يادآوري اينكه در حال حاضر چالش هاي زيادي در بخش بين المللي و منطقه اي ايجاد شده است، خاطرنشان كرد: 10 سال آينده، زمان رشد و توسعه سازمان شانگهاي خواهد بود. وي پايبندي به حسن همجواري منطقه اي ، افزايش توانمندي سازمان همكاري شانگهاي در مقابل تهديدها، تلاش براي تحقق و يكپارچگي اقتصادي براي پيشرفت كشورهاي منطقه به ويژه تسهيل تجارت و سرمايه گذاري، تحكيم همكاري انساني در جهت ادامه روابط پايدار و همچنين گسترش همكاري هاي ورزشي و گردشگري به منظور آشنايي بيشتر مردم منطقه با يكديگر را از جمله مهم ترین راهکار ها برای آینده این سازمان دانست . هوجين تائو با اشاره به نقش كشورهاي ناظر در سازمان همكاري شانگهاي تصريح كرد كه اين كشورها ازهمسايگان خوب و عزيزي هستند كه نقش خود را براي توسعه فعاليت هاي اين سازمان ايفا كرده اند از اين رو چين از همكاري آنها در همكاري هاي منطقه اي حمايت مي كند. مهم ترین عضو ناظر شانگهای هند است که با جمعیت یک میلیاردی رقیب جدی چین محسوب می شود وازاین نظرموافقت احتمالی چین با عضویت هند وضعیت را بسیاربهتر از گذشته می کند . اگرچه هندی ها سر ناسازگاری با پاکستان دارند که عضو دیگر ناظر است و می کوشد ازحمایت های چین در برابر هند استفاده کند. ایران با طرح پرسش های 22گانه آقای احمدی نژاد تلاش کرد فضای این اجلاس را از یکسو به سمت عمل گرایی بیشتر و سیاسی تر شدن پیش ببرد و از سوی دیگر حمایت این کشورها را دربرابر امریکا از سیاست های خود بدست آورد .  اما کشورهای شانگهای در همان حالی که مخالف امریکا هستند ف به رودرویی با واشنگتن علاقه ای ندارند .آنها ترجیح می دهند با آمریکا تعامل سازنده داشته باشند. به نظر می رسد سازمان شانگهای برای تاثیرگذاری بیشتر بر تحولات جهانی هنوز به دنبال دستیابی به راهکارهای اجرایی برای رسیدن به "منافع مشترک" است تا بتواند هویت واحدی را برای کشورهای عضو تعریف کند . دوقطب تاثیرگذار این سازمان یعنی روسیه و چین فاصله زیادی با سایر اعضا دارند به همین دلیل وارد شدن هند ، پاکستان ، ایران به عضویت کامل این سازما ن می تواند توازن جدیدی را بوجود اورد که موجب کارایی بیشتر آن خواهد شد.