روش تحلیل سیاسی

طرح چهار مرحله ای آمریکا برای استقرار سپر دفاع موشکی در اروپا

بر اساس آنچه که در روزنامه کامرسانت چاپ مسکو( 3/3/2011 دوازده اسفند 1389) آمده است طرح جدید آمریکا درچهار مرحله تا سال 2020 اجرا خواهد شد.

« درمرحله اول تا پایان سال2011 ناوموشک انداز"مونتری"به سواحل اروپایی اعزام می شود.علاوه براین  براساس اظهارات "پلام " تا پایان سال 2011 ، ایستگاه راداری زمینی متحرک درجنوب اروپا مستقر خواهد شد . اما او نگفت این رادارمتحرک  دقیقا در کدام کشور مستقر خواهد شد.

درمرحله دوم اجرای  طرح ، رادارهای مدرن و تکمیل شده و سامانه های موشکی  IB  SM-3 Blockدر شرق اروپا مستقرخواهند شد. احتمال آن می‌رود که این موشکها در رومانی مستقر شوند. براساس زمان بندی تعیین شده این مرحله تا پایان سال 2015 به اتمام می رسد .

 درمرحله سوم آمریکا پایگاه های سامانه‌های دفاع ضد موشکی را در لهستان مستقر می نماید. این مرحله نیز تا پایان 2018 اجرا خواهد شد.

در چهارمین مرحله  واشنگتن قراراست تا پایان 2020 دراروپا سامانه‌های دفاعی ضد موشکی موسوم به  SM-3 Block IIB    را مستقرکند. رادارهای این سامانه قادرند نه فقط موشک‌هایی با برد متوسط بلکه موشک‌های بالستیکی قاره پیمای MBR  با برد 5500 کیلومتر را رهگیری کنند .  »

دلایل نگرانی های روسیه از طرح جدید آمریکا

درباره نگرانی های  روسیه درمورد طرح سپردفاع موشکی جدید آمریکا ژنرال یوگنی بوژینسکی کارشناس مرکز تحلیل های سیاسی – نظامی PIR  روسیه می گوید:

« اگر واقعیت را بخواهید ما نگران مرحله چهارم هستیم . زیرا سه مرحله اول امنیت روسیه را به خطر نمی‌اندازند.دامامرحله چهارم که قادر به رهگیری موشک‌های بالستیکی قاره پیما با برد متوسط می‌باشند، می‌تواند  توان بازدارندگی روسیه را به خطر بیندازد وسنگ اختلاف بین آمریکا وما درمذاکرات پیش رو همین مرحله چهارم است. » (1)

 روسیه همچنین نگران ادغام طرح ناتو درباره استقرارسپرهای موشکی در اروپا با طرح‌های آمریکا در این زمینه است. این درحالی است که دراجلاس سران ناتو در لیسبون ، مدودیف  پیشنهاد گزینه‌ای مشابه را درزمینه ساخت سامانه‌های موشکی با پوشش منطقه ای داده بود. اما با وجود انجام دو دور مذاکرات  دراین مورد، هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده است. (2)  

مدودف برای ایجاد تحرک بیشتردرمذاکرات مربوط به چگونگی اجرایی شدن طرح سپردفاع موشکی در 29 بهمن 1389 "دمیتری راگوزین" (Dmitry Rogozin) نماینده دائم روسیه در پیمان آتلانتیک شمالی را به عنوان نماینده ویژه خود درمذاکرات سپردفاع موشکی با ناتوتعیین نمود.(3)

به نوشته مطبوعات روسیه ، کرملین می خواهد طرف مقابل مذاکرات ، ضمانت حقوقی استفاده  نکردن از سامانه های دفاعی ضد موشکی اروپایی علیه موشک های راهبردی وهسته ای روسیه را بدهد . در این مورد یک مقام بلند پایه دروزارت دفاع روسیه با اطمینان کامل می گوید :

« سامانه دفاعی ضد موشکی اروپایی ایجاد نخواهد شد، زیرا طرح استقرارسامانه پدافندی آمریکایی وجود دارد وسامانه دفاعی ضد موشکی اروپایی بخشی ازسامانه پدافندی آمریکاخواهد بود.مشکل این است که هرگونه صدورضمانت حقوقی درزمینه سامانه دفاعی ضد موشکی دراروپا حساسیت  شدید درآمریکا ایجاد می کند . دولت آمریکا به طرف روس اعلام نمود که تایید چنین سندی درکنگره آمریکا یک سال پیش ازانتخابات ریاست جمهوری ، غیرواقعی است. باید تصویب توافقنامه استارت – 2 را درکنگره آمریکا بیاد بیاوریم . » (4)

 اما دلیل اصلی چیز دیگری است. آمریکا ده سال پیش بطوریکجانبه ازپیمان منع گسترش سامانه های پدافندی موشکی ( موسوم به پیمان ABM   Anti-Ballistic Missile Treaty) سندی که در26 می 1972 توسط شوروی وآمریکا امضاء شده بود، خارج گردید. پس ازآن واشنگتن به هیچ وجه مایل نیست، تا هرگونه تعهدات وضمانت حقوقی را دراین مورد برعهده بگیرد. به همین دلیل پی گیری موضوع به مذاکرات روسای جمهوری دو کشور در پاریس واجلاس وزرای دفاع ناتو دربروکسل محول شده است. دراین ارتباط سرگئی ریابکوف معاون وزیرخارجه  روسیه می گوید :

« ما واکنش منفی را ازآمریکایی ها پیش بینی کرده بودیم اما تلاش می کنیم تا نکات مشترک پید ا شوند. اما فرصت کم است. احتمالا درتاریخ 8 ژوئن2011دربروکسل اجلاس وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو برگزار خواهد شد تا موضوع سامانه پدافند موشکی را بررسی کنند .آنها درآنجا پیرامون این موضوع با وزیردفاع روسیه مذاکره خواهند کرد . » (5)

اما هنوز بحث بین روسیه وغرب پیرامون این موضوع که آیا چنین سامانه هایی برای اروپا لازم است یا نه ؟ واینکه آیا برای اروپا تهدید حملات موشکی وجود دارد یانه ؟  ادامه دارد . واشنگتن می گوید که این سامانه ها برای جلوگیری ازحملات موشکی ایران و کره شمالی  ایجاد می شوند، ولی مسکو این حرفها را باورنمی کند . در این زمینه یوگنی بوژینسکی ژنرال بازنشسته وکارشناس مرکز PIR- centre  می گوید :

 «همه میگویند که ایران.. ایران .. ولی ایران فقط ازموشکهای بابرد 1900-1800 کیلومتری برخوردار است . اما ایران به چه بردی نیازمند است ؟حداکثرنیازبه برد 2400 کیلومتری است تا موشک بتواندبه تل آویو برسد .

اگر ایران حتی بخواهد موشک با برد بیشتر را بسازد ، نمی تواند آنرا پنهانی انجام دهد، زیرا باید دهها بارچنین موشکی را آزمایش کند. درخاک ایران فقط امکان پرتاب موشک تا فاصله دوهزارکیلومتری وجود دارد.ایران برای آزمایش موشک بابرد بیشتر باید سرزمینی مثل روسیه داشته باشد. همچنین برای کنترل آزمایش چنین موشکی،ماهواره وکشتی های متعددی لازم می باشند. اما ایران ازچنین امکاناتی برخوردارنیست .»   (6)

بااین همه مسکو درصورتی که شریک با حقوق مساوی با ناتو وآمریکا بشود، حاضراست ازبی اساس بودن تهدید احتمالی ایران چشم پوشی کند . ازطرف دیگر اگرغرب نگرانی های روسیه  درزمینه ایجاد سامانه پدافندی موشکی دراروپا را نادیده بگیرد هم مدودیف وهم پوتین مکررا گفته اند که درآن صورت احتمال آغاز مسابقه جدید تسلیحاتی را می توان پیش بینی کرد .

سیاستمداران وکارشناسان غربی جواب می دهند که روسای کشورهای عضوناتو به زحمت می توانند به شهروندانشان توضیح دهند که چرا کشورهای عضوناتو باید درزمینه تامین امنیت ودفاع ضد موشکی خود به روسیه که قابل اعتماد نیست وحتی تهدیدی برای آنها می باشد ، تکیه کنند ؟

به نظرساموئل چاراب کارشناس آمریکایی درامورامنیت ملی وسیاست بین المللی مسئله ایجاد سامانه مشترک پدافندی موشکی دراروپا نباید در هیچ شرایطی به فراموشی سپرده شود.کارشناسان روسی هم خوشبینی محتاطانه ای را ازخود نشان می دهند . ولادیمیر اورلف رئیس مرکز تحلیلی PIR- centre معتقد است با وجود آنکه احتمال ایجاد چنین سامانه هایی کم است ،اما این احتمال وجود دارد زیرا این تنها طرح مشترک بین روسیه وناتو است . (6)

درباره خوشبینی آمریکا به همکاری با روس ها  الن توشر دستیارویژه  وزیرخارجه آمریکا درامور کنترل و منع گسترش تسلیحات  وامنیت بین المللی در روز دوشنبه اول  فرودین 1390 درسخنرانی خود درواشنگتن گفت:

"روسیه امکاناتی برای عرضه کردن ازجمله رادارهای هشداردهی، دارد. ما نیزدارای امکاناتی هستیم. ما تشنه آغازکاربررسی مشترک (خطرات) ، برگزاری رزمایش های مشترک وتبادل اطلاعات ازتاسیسات هشداردهی هستیم که می تواند پایه ای برای ایجاد سیستم مشترک دفاع ضد موشکی شود. ما برای آن همکاری خواهیم کرد که سیستم های ما بطورمتقابل تقویت شوند". (7)

مدودوف به دلیل آنکه پس ازگذشت پنج ماه هیچ پیشرفتی دراین مسیرحاصل نشده است دراسفند 1389 در دیدارباجوبایدن گفت :

«مشکلاتی وجود دارند که امسال پیش آمده اند ومعتقدم که آنها باید دردستورکارروابط ما گنجانده شوند ، همچنین مسائلی که درحال حاضردرخاورنزدیک وشمال آفریقا وجود دارد. باید مد نظر قرار گیرند.» (8)

مدودوف نگفت تاخیردرمذاکرات سپردفاع موشکی چه ارتباط مستقیمی به تحولات اخیرخاورمیانه وشمال آفریقا دارد. فقط درهمان زمان هیلاری کلینتون وزیرامورخارجه آمریکا ازقصد کشورش برای استقرار پایگاه نظامی هوایی وموشک های "استاندارد ام3 " درخاک لهستان سخن گفت. اوگفت هم رزمناو وهم تجهیزاتی که قراراست درلهستان مستقرشوند بخش هایی ازسپر ضد موشکی محسوب می شوند که باراک اوباما در سپتامبر  سال 2009 از آنها سخن گفته بود. درمقابل این سخن کلینتون بعضی از تحلیل گران روسی  می گویند اندیشه استقرار موشک در لهستان بیشترسیاسی است چرا که ورشو ازامتناع دولت آمریکا نسبت به اجرای قرارداد استقرارموشک های ضد موشکی زیرزمینی ناراحت شده وکلینتون  با اینکار خواستار آنست که به متحد مطمئن و وفادار خود یعنی لهستان طرح جایگزینی ارائه دهد. با این وجود سرگی لاوروف وزیرامورخارجه روسیه طی گفتگویی با رادیو"اکومسکو" روز چهارشنبه 11 اسفند 1389 اعلام کرد که کلید همکاری میان ناتووروسیه درامورسپر ضد موشکی شکل حقوقی توافقاتی است که تضمین کند این سیستم ها علیه یکدیگر بکارگرفته نمی شوند. وی گفت :

« از آنجا که سیستم ناتو که شکل آن مورد تایید قرار گرفته و در حال حاضر طراحی می شود صد در صد بر اساس سپر ضد موشکی آمریکاست و همانطور که ما از تماس های اول متوجه شدیم این سیستم ناتودرهرحال برقرارخواهد شد، ما به مذاکرات خود با ناتو درباره آنکه چگونه می توانیم اینکار را به طورمشترک انجام دهیم ادامه داده وبعنوان مسئله اصلی باید برسراین موضوع به توافق برسیم که چه تضمین های حقوقی وجود دارد که سپرضد موشکی آنها علیه ما نیست. درپاسخ ما هم آماده ایم که چنین ضمانتی را ارائه دهیم که سپر ضد موشکی ما علیه آنها نخواهد بود. این چیزها در حال حاضر مسائل کلیدی محسوب می شوند.» (9)

به اعتقاد وزیر امورخارجه روسیه، در صورت وجود چنین توافقاتی چگونگی انجام این سیستم بر عهده نظامیان وکارشناسان خواهد بود. وی توضیح داد:

« باید دو طرف اراده سیاسی داشته باشند واشنگتن- مسکو و بروکسل -مسکو. ما خواستار ایجاد سیستم واحدی هستیم؛ باید فکر کرد و دید که چگونه می توان این طرح را اجرا نمود... به همین خاطر زمانی که به ما می گویند  سپرضد موشکی علیه شما نیست ما قبول داریم که اوباما قصد ندارد که به ما حمله کند...ما اطمینان داریم که ناتو نیزاین کاررا نخواهد کرد. اما دراین امورفقط نیت مهم نیست بلکه توان بالقوه هم واجب است. این اولین باری نیست که طی بیست سال اخیربه ما می گویند که "این مسئله علیه شما نیست". اما بعدا مشکل آفرین می شود. به همین خاطر بازهم تکرارمی کنم که کلید همکاری ها ما درامورسپرضد موشکی باید وجود تضمین حقوقی توافقات باشد که ضمانت کند سپر ضد موشکی دوطرف علیه یکدیگر نیست. » (10)

تحلیل ماجرا

روسیه وآمریکا برسراجرای مشترک طرح سپردفاع موشکی هنوزاختلاف های اساسی دارند. اينكه روس‌ها همكاری بيشتری با آمريكا نشان می دهند بیشتربخاطرآن است که امیدوارند آمریکا با لغو تحریم های برجای مانده از زمان شوروی سابق زمینه را برای سرمایه گذاری شرکتهای آمریکایی در روسیه فراهم سازد . روسیه که در سال 2010 با بیش از 23 میلیارد دلار فرار سرمایه از کشور روبرو بود امیدوار است با ورود به سازمان تجارت جهانی و برقراری مناسبات تجاری کامله الوداد با آمریکا، شرایط مناسب را برای بهبود اقتصاد بحران زده روسیه فراهم کند. به همین دلیل روسيه سعي مي‌كند به آمريكا نشان دهد بیش ازگذشته همراه واشنگتن است.  اما با توجه به آنچه که شرح داده شد، آمريكا و روسیه در مورد اجرای مشترک طرح سپر دفاع موشکی اختلاف نظر اساسی دارند. اینگونه هماهنگی دربلند مدت به زیان روسیه تمام خواهد شد زیرا آمریکا پس از آنکه بتواند با کمک  روسيه  به اهداف مقطعی خود برسد،مجددا فشار را برای گرفتن امتیاز بیشتر از روسیه افزایش می دهد. با این وجود نباید ارزيابي عجولانه درباره روابط روسيه و آمریکا ارائه کرد. زیرا این دو کشور منافع مشترک متقابلی دارند. واقعیت آن است که سیاست روسیه درسطح جهان بدون آمریکا پیش نمی رود و سیاست آمریکا هم در عرصه بین المللی بدون حمایت روسیه با مشکل روبرو است . براین اساس نباید اختلاف های اساسی دو کشور را تا آن حد بزرگ کرد که تصور کنیم ایران می تواند از تضاد های موجود به نفع خود بهره برداری کند. اين موضوع غيرقابل انكار است كه روسيه از آمريكا تاثيرمي‌گيرد اما در عين حال نبايد اين را هم فراموش كرد كه در عين حال برسیاست های آمريكا تاثيرگذارهم هست. روسیه امروز با مشکلات متعددی که دارد  خود را تا سطح یک قدرت درجه دوم برای جهان معرفی می کند و این برای مسکو که داعیه مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا را در عرصه بین المللی دارد مطلوب نیست .

 پانویس ها :

(1) کامرسانت چاپ مسکو( 3/3/2011 دوازده اسفند 1389)

(2) همان

(3) خبرگزاری ریانوستی 29 /11/89

(4) روزنامه کامرسانت تاریخ : 5 آوریل 2011

(5) همان

(6) همان

(7) خبرگزاری ریانوستی دوم فروردین 1390

(8) خبر گزاری ریانوستی 18 اسفند 1389

(9) خبرگزاری ریانوستی 11/12/89 به نقل از رادیو مسکو