پیشینه شکایت های ایران و آمریکا در دادگاه بین المللی لاهه

پیشینه شکایت های ایران و آمریکا در دادگاه بین المللی لاهه

حسن بهشتی پور

الف : شکایت امریکا علیه ایران

آمریکا درهشتم آذرماه 1358(29 نوامبر 1979)[1] در جریان شکایت از ایران بواسطه اشغال سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، به عهدنامه مودت ایران و آمریکا استناد کرد و دادگاه لاهه نیز صلاحیت خود را در باره رسیدگی به آن موضوع اعلام کرده بود. در نهایت شش ماه بعد در سوم خرداد 1359 (24 می 1980)[2] دادگاه به دلیل شرکت نکردن ایران در دادگاه و نیز به استناد اینکه دولت ایران باید از این اتفاق جلوگیری می کرد، رای به محکومیت ایران داد.

ب: شکایت ایران از آمریکا

ایران نیز تا کنون چهار بار علیه ایالات متحده آمریکا در دادگاه بین المللی لاهه شکایت کرده است:

1- پس ازشلیک موشک از ناو وینسنس آمریکایی به سوی هواپیمای مسافربری ایرباس درتاریخ 12 تیر1367 که منجر به شهادت شمار زیادی از هموطنانمان شد؛ نخستین بار ایران شکایت خود را در 27 اردیبهشت سال 1368 (17 می 1989 )[3] علیه اقدام جنایتکارانه آمریکا به دادگاه بین المللی لاهه ارائه کرد. که در نهایت با مصالحه دو طرف [4] در سوم اسفند1394 (دوم فوریه 1996) و پرداخت غرامت از سوی آمریکا به خانواده قربانیان، پرونده مختومه اعلام شد.

2- دومین بار ایران در یازدهم آبان 1371 (دوم نوامبر 1992) [5] ایران شکایت خود را به دادگاه بین المللی لاهه به خاطر حمله آمریکا به سکوهای نفتی ایران ارائه داد. ایالات متحده آمریکا طی دو نوبت، نخستین بار در27 مهرماه سال 1366(19 اکتبر1987) به سکوهای رشادت و رسالت و دومین بار در 29 فروردین 1367 به سکوهای نصر و سلمان ، حمله نظامی کرد. چهار سال بعد از حملات آمریکا به این سکوهای نفتی، ایران شکایت خود را در یازدهم آبان ماه سال 1371 [6] (دوم نوامبر 1992) در دادگاه بین المللی لاهه مطرح کرد. این دادگاه پس از گذشت حدود چهارسال سرانجام در 22 آذر1375 (دوازدهم دسامبر 1996) [7] صلاحیت خود را برای رسیدگی به موضوع بر اساس بند دوم ماده 21 عهدنامه مودت بین دو کشور ایران و آمریکا، تائید کرد . رای دادگاه پس از گذشت حدود هفت سال سرانجام در15 آبان 1382 (ششم نوامبر 2003)[8] صادر شد . براساس رای قضات دادگاه لاهه ، آمریکا و ایران هر کدام را در مواردی مسئول شناخته شدند و در مواردی هم مقصر ندانستند. مهم ترین ویژه گی این رسیدگی استناد دادگاه به عهدنامه مودت بین ایران و آمریکا در چند مورد مهم بود.

3- سومین بارهم ایران در 25 خرداد سال 1395 (14 جون 2016) [9]در خصوص توقیف دارایی های ایران در آمریکا به دادگاه بین المللی لاهه شکایت کرد که موضوع این پرونده از 16 مهرماه 1397 (هشتم اکتبر 2018) [10] در نشست های رسمی دادگاه رسیدگی شد که سرانجام پس از گذشت حدود هفت سال رای نهایی و غیر قابل تجدید نظر دادگاه مبنی بر پرداخت غرامت از سوی امریکا به ایران در دهم فروردین 1402 ( 30 مارس 2023 )[11] صادر شد.

4- برای چهارمین بار ایران بعد از خروج ترامپ از برجام در اردیبهشت 1397 ، به منظور مقابله با سیاست یکجانبه گرایانه آمریکا درسطح جهان،شکایتی را در 25 تیرماه 1397 (16 جولای 2018)[12] در دبیرخانه دادگاه بین المللی لاهه [13] در هلند به ثبت رساند. این شکایت به استناد عهدنامه مودت بین ایران و آمریکا که در23 مرداد 1334 (15 آگوست 1955) [14] به امضاء دو طرف رسیده بود، به دادگاه بین المللی لاهه ارائه شد. این شکایت ایران هم زمان در حال رسیدگی است و دادگاه با صدور رای ابتدایی آمریکا را موظف کرد تحریم های دارویی و مواد غذایی را بلافاصله متوقف کند اما در واکنش به این ماجرا در همان زمان ترامپ وزیر خارجه وقت آمریکا اعلام کرد ایالات متحده از پیمان مودت با ایران خارج می شود. از آنجا که بر اساس بند سوم از ماده 23 این پیمان هر کدام از طرفین باید یکسال پیش از پایان توافق درخواست خود را برای خروج رسما اعلام کنند، در عمل این پیمان از جولای 2019 پایان یافته تلقی می شود. اما از آنجا که در زمان شکایت ایران همچنان رسمیت داشت دادگاه بین المللی لاهه به موضوع خروج امریکا و شکایت این کشور رای منفی داد زیرا خود امریکا حداقل یکبار در سال 1981 برای شکایت علیه ایران به این پیمان استناد کرده بود.

دادگاه لاهه همچنان در حال رسیدگی به این شکایت ایران است و به نظر می رسد برای صدور رای نهایی حداقل پنج تا هفت سال دیگر باید صبر کرد.

پانویس ها:

[1] https://www.icj-cij.org/case/64/correspondence

[2] https://www.icj-cij.org/case/64/press-releases

[3] https://www.icj-cij.org/case/79/orders

[4] https://www.icj-cij.org/case/79

[5] https://www.icj-cij.org/case/90/institution-proceedings

[6] https://www.icj-cij.org/case/90

[7] https://www.icj-cij.org/case/90/summaries

[8] https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/90/9745.pdf

[9] https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/164/164-20160614-APP-01-00-EN.pdf

[10] https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/164/164-20181008-ORA-01-00-BI.pdf