روش تحلیل سیاسی

1- پس از فروپاشی شوروی در 12 آذر 1370 ( دسامبر1991 ) ، اوکراین به عنوان یکی از جمهوری های شوروی محل استقرار یک سوم از موشک های اتمی بود. زرادخانه  هسته ای که در اوکراین  مستقر بود شامل حدود  130 موشک بالستیک قاره پیما با برد بین 5 تا 10 هزار کیلومتر می شد که هر موشک مجهز به  10 کلاهک هسته ای شده بود. در مجموع  براساس آنچه منابع غربی تخمین می زدند در حدود  1700 کلاهک هسته ای و 33 بمب افکن دور پرواز که قادر به حمل بمب های هسته ای بودند، در خاک اوکراین مستقر بود. اما باید توجه داشته باشیم که بر اساس سیاست تمرکز گرایی در روسیه ، سویچ اصلی کنترل این سلاح ها در مسکو قرار داشت  و کی اف در عمل کنترلی بر آنها نداشت. بنابراین اوکراین حتی اگر می خواست از این سلاح ها استفاده کند، بدون هماهنگی با مسکو نمی توانست . 

2-تفاهم نامه ضمانت امنیتی بوداپست  (1) در چهاردهم آذر 1373 (5 دسامبر1994) بین بیل کلینتون رئیس جمهوری وقت آمریکا ، جان میجر نخست وزیر وقت انگلیس ، بوریس یلتسین رئیس جمهوری وقت روسیه به عنوان سه عضودائمی شورای امنیت سازمان ملل ، و لئونید کوچما رئیس جمهوری وقت اوکراین ، نورسلطان نظربایف رئیس جمهور وقت قزاقستان، الکساندر لوکاشنکو رئیس جمهور فعلی بلاروس به امضاء رسید.

3- این تفاهم نامه ضمانت امنیتی  فقط در مورد اوکراین نبود بلکه هر سه جمهوری اوکراین ، روسیه سفید و قزاقستان را که محل استقرار سلاح های هسته ای شوروی غیر روسیه بودند،  شامل می شد. این ضمانتنامه شامل سه تفاهمنامه  امنیتی جداگانه با متن یکسان بود. دلیل امضاء شدن آن در بوداپست هم آن بود که پایتخت مجارستان مقرکنفرانس امنیت و همکاری اروپا (2) بشمار می رفت . البته به منظور ضمانت اجرایی آن این تفاهم نامه دوهفته بعد در 19 دسامبر 1994 در شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید.  (3)

4- براساس مفاد این ضمانتنامه امنیتی ، سه کشور بلاروس، قزاقستان و اوکراین در ازای پیوستن به NPT و واگذاری سلاح‌های هسته‌ای خود به روسیه ،تضمین‌های امنیتی  از سوی آمریکا ، انگلیس و روسیه دریافت کردند. البته بعدها چین و فرانسه، دو عضو دیگر دائمی شورای امنیت نیز در اسناد جداگانه تضمین‌های به نسبت ضعیف‌تری برای این سه کشور ارائه کردند.  (4)

5-در این سند، روسیه به همراه آمریکا و انگلیس در مقابل توافق سه کشور اوکراین ، بلاروس و قزاقستان برای دراختیار قرار دادن سلاح های هسته ای مستقر در کشورشان به روسیه جهت از کار انداختن آنها ، و پیوستن این سه کشور به پیمان عدم اشاعه سلاح های هسته ای موسوم به NPT ، تضمین دادند که روسیه ، آمریکا و انگلیس موارد مهم ذیل را اجرا کنند:

- استقلال و حاکمیت  ملی و تمامیت ارضی کشورهای اوکراین،  بلاروس و قزاقستان را در مرزهای موجود این کشورها به رسمیت بشناسند.

-از بکارگیری هرگونه  تهدید یا قدرت نظامی علیه اوکراین، بلاروس، قزاقستان و اوکراین خودداری کنند.

-از اعمال هرگونه فشار در قالب تحریم های اقتصادی  بر اوکراین، بلاروس، قزاقستان برای تاثیرگذاری بر سیاست آنها خودداری کنند.

- درصورتی که هر کدام از سه کشور اوکراین ، بلاروس، قزاقستان «قربانی یک اقدام تجاوزکارانه یا هدف تهدید به تجاوزی شوند که در آن از سلاح‌های هسته‌ای استفاده ‌شود» به دنبال اقدام فوری شورای امنیت برای ارائه کمک به آنها باشند.

- به هیچ وجه از سلاح هسته‌ای علیه اوکراین ، بلاروس و قزاقستان استفاده نکنند. 

6- با بررسی مفاد تفاهمنامه تضمین امنیتی به خوبی می توان دریافت امروز روسیه ناقض این سند مهم است و نه آمریکا یا انگلیس ، ضمن آنکه بد عهدی آمریکا و انگلیس در دفاع از اوکراین زمانی معنی داشت که آنها هم در حمله به اوکراین مشارکت می کردند. در واقع آمریکا و انگلیس اگر وارد جنگ با روسیه شوند در عمل جنگ جهانی سوم بوجود خواهد آمد و مشخص است که آمریکا و انگلیس نه می خواهند و نه می توانند برای اوکراین ، با مداخله نظامی جنگ جهانی دیگری را به اروپا تحمیل کنند.

7- اوکراین صاحب اختیار سلاح های هسته ای که در کشورش مستقر شده بود ، نبود . مشكل اوکراین در این بود كه تجهیزات هدف یاب موشكی آن بطور كامل در اوکراین ساخته نمی ‌شد. یعنی كارخانجات تولید سلاح هسته‌ای در اوکراین تنها بخشهایی از تجهیزات را می ساختند. تجهیزات اصلی و مكمل در روسیه ساخته می‌شوند. به عنوان نمونه دانشمندان اوکراینی تنها اطلاعات ویژه‌ای در باره‌ی ابزارهایی داشتند كه مسدود كننده‌ی قفل‌های الكترو مغناطیسی سیلوهای هسته ا‌ی بودند. این فقل‌ها در كارخانه‌ی كاملا سری مونولیث در اوکراین ساخته می‌شد، اما كُدهای مربوط به فعال شدن آنها در مسكو تنظیم می‌شدند. (5)

8- اوکراین با پیوستن به پیمان ان پی تی شرایط بهتری برای سرمایه گذاری در صنعت برق هسته ای پیدا کرد و توانست با کمکهای دریافتی از اروپا و آمریکا ، صنعت برق هسته ای خود را ارتقاء بهتری در مقایسه با گذشته بدهد.

9-  اوکراین حتی اگر می توانست سلاح های هسته ای را برای خود نگهداری کند بودجه کافی و دانش فنی لازم برای نگهداری امن این سلاح ها را در اختیار نداشت تا از تکرار فاجعه چرنوبیل ممانعت کند.

10- اوکراین حتی اگر مجهز به سلاح هسته ای هم بود بازهم نمی توانست از طریق بکارگیری این سلاحها ازخود در برابر تهاجم روسیه دفاع کند، زیرا روسیه چندین برابر اوکراین سلاح های هسته ای دارد. بنابراین داشتن سلاح هسته ای نه تنها برای اوکراین نقش بازدارندگی نداشت بلکه موجب تحریک بیشتر روسیه و سایر کشورها علیه امنیت این کشور می شد بویژه اگر موضوع عضویت درناتو را پیگیری می کرد. 

نتیجه:

تصمیم اوکراین برای خلع سلاح هسته ای یک اقدام موجه برای کمک به کاهش تهدید و افزایش امکانات برای توسعه صنعت هسته ای صلح آمیز در این کشور بود. بد عهدی روسیه در زیر پا گذاشتن توافقنامه  مهم  بوداپست شرایط را برای اوکراین سخت تر کرد اما این کشور با سلاح هسته ای نمی توانست مانع تهاجم روسیه شود. در نهایت سلاح هسته ای نه برای اوکراین و نه برای هیچ کشور دیگر امنیت آفرین نبوده و نخواهد بود.

پانویس:

 1-Budapest Memorandum on Security Assurances

2- این کنفرانس از همان سال 1994 به سطح سازمان امنیت و همکاری اروپا ارتقاء پیدا کرد.

https://www.osce.org/history

3-http://dag.un.org/bitstream/handle/11176/44537/A_49_765;S_1994_1399-EN.pdf?sequence=21&isAllowed=y

4-https://web.archive.org/web/20170312052208/http://www.cfr.org/nonproliferation-arms-control-and-disarmament/budapest-memorandums-security-assurances-1994/p32484

5- Soviet Nukes on the Loose . Time  16 Dec 1994, P12