روش تحلیل سیاسی

ریشه یابی دلایل درگیری ها در شهر اوش

 طی سالیان طولانی اکثریت قرقیزدرکنار ازبک ها با صلح و صفا زندگی کرده اند، ازعلت اصلی درگیری ها هنوز گزارش  دقیق و بی طرفانه ای منتشر نشده است. به همین دلیل ریشه یابی علل درگیری های قومی  در شرایط کنونی بسیاردشواراست اما می توان براساس قرائن وشواهد موجود خبری و نیزسوابق اینگونه درگیری ها درمنطقه آسیای مرکزی،به موارد زیراشاره کرد:

1- تضعیف دولت مرکزی

به دلیل سرنگونی دولت باقی اف درفروردین ماه گذشته، دولت موقت هنوز کاملا بر اوضاع کشور مسلط نشده است و به دنبال برگزاری همه پرسی قانون اساسی درششم تیرماه (27 جون 2010)است. به همین دلیل انتظارایجاد درگیری ها گسترده دراوش را نداشت. براین اساس بعضی از تحلیل گران براین باورند

که ازبک تبارهای مقیم اوش ازفرصت بوجود آمده برای کسب موقعیت بهتراستفاده کردند. چرا که دیگر باقی اف وطرفدارنش درجنوب درحکومت نبودند که بتوانند آنها راسرکوب کنند. ازبک تبارهای قرقیز  مدعی هستند دولت باقی اف به عنوان شهروند درجه دوم با آنها برخورد می کرد. این درحالی است که آنها در سالهای اخیر  با برخورداری از پشتیبانی دولت ازبکستان، حضور خود را درجنوب قرقیزستان تثبیت کرده اند و در فعالیتهای مختلف اقتصادی مشارکت فعال دارند. اگر چه آنها از لحاظ جمعیت در مجموع  پانزده تا حداکثر بیست درصد ازجمعیت پنج ونیم میلیون نفری قرقیزستان را شامل می شوند، ولی حضور آنها درمناطق جنوبی بسیار قابل توجه است. اما سئوال اصلی در اینجاست که چه کسانی ازبک تبارها را به درگیر شدن با قرقیزها ترغیب کرده و طی ده روز آنها را حمایت کرده است ؟

این واقعیت که در گذشته هم بین گروه های قومی و مذهبی درگیری رخ می داد ذهن ها را به عوامل داخلی برای ایجاد چنین درگیری هایی معطوف می سازد . اما درگذشته این گونه درگیری ها بصورت محدود بود و چنین ابعاد گسترده ای پیدا نمی کرد. دلیل گسترده شدن وتداوم آن را باید در عوامل بیرونی جستجو کرد.

2- رقابتهای قدرتهای بازیگردر منطقه  (روسیه- آمریکا )

درسالهای پس ازفروپاشی شوروی قرقیزستان صحنه منازعات ورقابتهای قدرتهای بازیگرازجمله روسیه وآمریکا بوده است. حداقل دو باریکی در سال 2005 و دیگری در سال 2010 با دخالت غیر مستقیم این دو کشور، حکومت های عسگر آقایف و قربان بیک باقی اف سرنگون شده اند. بر این اساس بعضی از تحلیل گران سیاسی معتقدند تحرکات اخیر بین ازبک تبارهای قرقیزستان با هدایت آمریکا به منظور بازگشت به قدرت باقی اف انجام شده است. در مقابل این تحلیل عده دیگری از صاحب نظران مسائل قرقیزستان معتقدند ، با توجه به دستگیری ماکسیم باقی اف (پسر قربان بیک باقی اف) درانگلیس و موقعیت متزلزل رئیس جمهور معزول شده  درخارج قرقیزستان ، شرایط برای بازگشت به قدرت آنها اصلا فراهم نیست. همچنانکه دولت موقت با رضایت دادن به ادامه کار پایگاه نظامی آمریکا در مناس مناسبات خود را با واشنگتن در شکل جدیدی احیا کرده است . براین اساس این عده از صاحب نظران نقش روسیه را برای ایجاد چنین بحرانی جدی ترمی بینند. آنها معتقدند روسیه دنبال تثبیت موقعیت خود در جنوب قرقیزستان در مرزهای مشترک با ازبکستان است . اخیرا آمریکایی ها برای گرفتن امتیاز پایگاه نظامی دراستان مجاوراوش یعنی  باتکن در قرقیزستان علاقه نشان داده بودند که این موضوع روسیه را به پیش دستی برای تثبیت اوضاع به نفع خود ترغیب کرده بود .

3- اختلاف های قومی و نقش هواداران باقی اف

دردیگاه سوم بعضی ازتحلیل گران معتقدند درست است که قدرتهای سلطه جوازبحران های موجود سود می برند اما ایجاد این بحران ها درمنطقه حساسی چون"دره فرغانه" (شامل استان های "اوش"، "باتکن"، و"جلال آباد" درقرقیزستان؛ استان "سُغد" درتاجیکستان واستان "اندیجان" درازبکستان) به عنوان مرکز اسلام گرایی درآسیای مرکزی ، به نفع روسیه وآمریکا نیست .چرا که متشنج شدن این دره  بسیار مهم وضعیت منطقه را به "افغانستان دوم" برای آمریکا و روسیه تبدیل می کند. به همین دلیل ایجاد بحران تنها به نفع طرفداران باقی اف برای فراهم کردن شرایط درجهت بازگشت به قدرت جنوبی ها در برابر شمالی ها است. درسالهای اخیرهمیشه بین شمالی ها به مرکزیت بیشکک پایتخت، وجنوبی ها به مرکزیت اوش دومین شهربزرگ قرقیزستان ، برای بدست گرفتن قدرت رقابت بوده است. اقای عسگر آقایف نماینده شمالی ها بود و آقای باقی اف نماینده جنوبی ها ، اکنون خانم رزا آتانبایوا از شمالی ها موقتا زمام امور را در دست دارد. ولی نباید این واقعیت را از نظردور داشت که  ممکن است ازتعارض شمال وجنوب قرقیزستان روسیه و آمریکا بهره برداری کنند، اما درموقعیت حساس کنونی این دو کشور مایل نیستند اوضاع بی ثبات قرقیزستان  به ازبکستان وتاجیکستان سرایت کند. زیرا درآن صورت نه از "تاک" نشان خواهد ماند و نه از" تاکنشان" .

جمع بندی بحث

با درنظر گرفتن همه جنبه های موجود دربحران قرقیزستان بصورت قطعی نمی توان گفت پشت صحنه این درگیری ها کدام کشوربا چه انگیزه ای قرار دارد. اما آنچه که به احتمال زیاد می توان گفت تاثیراین رویداد برآینده انتقال مسالمت آمیزقدرت درقرقیزستان است.

 درشرایطی که این کشور خود را برای همه پرسی قانون اساسی درششم تیرماه آماده می سازد اعلام وضعیت فوق العاده در مناطقی که بیش از یک میلیون نفردرآنجا زندگی می کنند ، چالش جدی را در برابر دولت قرقیزستان قرار داده است. خانم رزا آتانبایوا امیدوار است  با  تصویب  قانون اساسی جدید به اختلاف نظرهای موجود درقرقیزستان پایان داده شود ؛ تا شرایط برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمان جدید این کشور آماده گردد.

اکنون سازمان ملل برای جبران خسارت های موجود درخواست بیش ازهفتاد میلیون دلار کمک فوری کرده است وازسوی  دیگر کشورهای روسیه و آمریکا هر کدام به بررسی تاثیرات این رویداد بر موقعیت شکنده آسیای مرکزی می پردازند. برای این دو کشور بیش ازسرنوشت مردم قرقیزستان، تثبیت شرایط به نفع خوشان اهمیت دارد. درگیری ها و رقابتها رهبران محلی بهانه مناسبی برای آنها محسوب می شود. نمی توان این واقعیت را نادیده گرفت که رهبران محلی هم در دامن زدن به اختلاف های موجود نقش دارند . نباید همه چیز را به مداخله خارجی نسبت داد . اما در سالهای پس از فروپاشی شوروی این مردم بودند که هم در عروسی و هم در عزا قربانی شده اند.