قطعنامه‌های شورای امنیت «سوا كن جدا كن» نیستند
به تازگی رسانه‌های آمریکایی از تلاش آمریکا برای مطرح كردن ادعای عضویت در برجام و استفاده از ساز و كارهای پیش‌بینی شده در قطعنامه ۲۲۳۱ برای بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران سخن گفته‌اند. فكر می‌كنید چنین اقدامی از سوی آمریکا تا چه حد امكان‌پذیر است؟
اصولا آمریکا نمی‌تواند در مورد موضوع برجام ادعایی مطرح كند. كشوری كه به قطعنامه ۲۲۳۱ رای داده، اما عامدانه و مختارانه آن را نقض كرده است و به صورت رسمی كناره‌گیری خود را با امضای رییس‌جمهورش اعلام کرده است، نمی‌تواند در مورد نحوه اجرا یا اقدامات مرتبط با آن نظری اعلام كند. آنچه باعث می‌شود امسال، دوره اجرای تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران تمام شود، امضای برجام و مفاد این توافق است. آمریکا هر اندازه هم كه ذی‌نفوذ باشد، به‌رغم عضویت دایم در شورای امنیت و حق وتوی این كشور، باز هم در این مورد خاص چون خودخواسته از برجام خارج شده است، دیگر امكان اثرگذاری در این توافق را ندارد. در واقع آمریکا با خروج از برجام عملا دست خود را برای هر اقدامی بسته است. سوال اصلی كه وجود دارد این است كه آیا فرانسه و بریتانیا كه اعضای دایمی شورای امنیت هستند، در كنار آلمان، طرف دیگر اروپایی برجام، آیا می‌توانند ادعایی در مورد نقض برجام توسط ایران و لزوم تصویب قطعنامه جدید را در شورای امنیت سازمان ملل متحد مطرح كنند؟ در شرایط عادی، روسیه، عضو دیگر دایم شورای امنیت، در طول هفته‌ها و ماه‌های گذشته بارها مخالفت قاطع خود را با چنین اقداماتی اعلام كرده است. روسیه و چین، دو طرف دیگر برجام هستند كه هر دو در شورای امنیت حق وتو دارند و می‌توانند جلوی تصویب هر قطعنامه‌ای را بگیرند. چین به روشنی در این مورد موضع‌گیری نكرده است، اما به نظر می‌رسد كه چندان با اقدامات اینچنینی علیه ایران همراه نباشد. یكی از دستاویزهای آمریکا برای اتهام‌زنی به ایران، ادعای نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به دلیل آزمایش‌های موشكی است. به نظر می‌رسد كه آمریکایی‌ها قصد دارند با استفاده از بهانه‌های دم‌دستی همچون پرتاب این ماهواره یا اقدامات مشابه، اروپایی‌ها را قانع كنند كه باید محدودیت‌های بیشتری علیه ایران وضع كرد. به تازگی شاهد بودیم كه در واكنش به پرتاب ماهواره نور به مدار، در شرایطی كه كشورهای اروپایی مانند فرانسه و آلمان به ایران اعتراض كردند، اما روسیه حاضر به همراهی با این اظهارنگرانی‌ها نشد. واقعیت این است كه ایران دچار هیچ خطا و خلافی نشده است. برنامه فضایی جمهوری اسلامی ایران، كاملا شفاف و روشن است. ماهواره به خودی خود هیچ خطر امنیتی برای كشوری در پی ندارد. حتی آمریکایی‌ها هم به بی‌خطر بودن ماهواره ایرانی برای امنیت آمریکا اعتراف كرده‌اند. اخیرا یك مقام آمریکایی هر چند تلاش می‌كرد تا موفقیت ایران در به مدار فرستادن ماهواره را تحقیر كند و تخفیف بدهد و آن را یك وسیله بی‌اهمیت جلوه دهد، اما در عین حال اعتراف كرد كه این ماهواره، امنیت آمریکا را تهدید نمی‌كند. آنچه در قطعنامه ۲۲۳۱ برای ایران ممنوع اعلام شده است، آزمایش موشك‌هایی است كه به صورت مشخص «برای حمل كلاهك هسته‌ای طراحی شده باشند.» استفاده از موشك برای اعزام ماهواره به مدار، به هیچ‌وجه در چنین دسته‌ای نمی‌گنجد. اصولا جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام كرده است كه در دكترین نظامی‌اش جایی برای سلاح‌های كشتار جمعی وجود ندارد.
آیا اروپایی‌ها ممكن است خواست آمریکا برای ارسال پرونده ایران به شورای امنیت را قبول كنند؟
آمریکایی‌ها برای تصویب قطعنامه علیه ایران در شرایط كنونی، فقط یك مسیر در پیش دارند و آن هم قانع كردن متحدان‌شان به كلید زدن ترتیبات اجرایی حل اختلاف در برجام و احیای قطعنامه‌های معلق شده شورای امنیت علیه ایران است. یعنی آمریکایی‌ها به این دلیل كه خودشان را از دسترسی به ساز و كارهای پیش‌بینی شده در برجام محروم كرده‌اند، مجبور هستند به كشورهای دیگر، مانند متحدان اروپایی متوسل شوند تا از طریق ساز‌و‌كار مشهور به مكانیسم ماشه پرونده ایران را به شورای امنیت بفرستند. آمریکایی‌ها در این مسیر تا حدودی موفق شده بودند اروپایی‌ها را به یك تهدید تلویحی راضی كنند. اروپایی‌ها چند ماه پیش اعلام كردند كه درخواست اجرای ساز و كار حل اختلاف را مطرح كرده‌اند، اما بعد از برگزاری كمیسیون برجام و گفت‌وگوهایی كه میان ایران و طرف‌های اروپایی انجام شد، قانع شدند كه از طریق گفت‌وگو و همكاری برای اجرای برجام اقدام كنند. اروپایی‌ها به روشنی این پیام را دریافت كردند كه اگر می‌خواهند ایران مسیری را در برجام طی كند كه آنها انتظار دارند، باید انتظارات ایران را برآورده كنند. اگر اروپایی‌ها اینستكس را كاملا اجرایی كنند و بتوانند وضعیت تجارت و مبادلات‌شان را با ایران عادی كنند، ایران هم می‌تواند پنج گام تقابلی را به عقب بازگرداند. قطعا اروپایی‌ها این توانایی را دارند كه مكانیسم مشهور به ماشه را كلید بزنند و پرونده ایران را به شورای امنیت ببرند. اما چنین اقدامی چه منافعی برای اروپا دارد؟ اروپایی‌ها به روشنی مشاهده كرده‌اند كه تصمیم غلط و نسنجیده دونالد ترامپ برای خروج یك‌جانبه از برجام چه عواقبی در پی داشت و بعد از دو سال حالا مقام‌های آمریکایی دنبال راهی برای جبران این اشتباه هستند. اروپایی‌ها این تجربه را دیده‌اند و مطمئن هستند كه اگر مكانیسم ماشه را كلید بزنند وضعیت بهتر نمی‌شود كه بدتر هم خواهد شد. اروپایی‌ها متقاعد شده‌اند كه برای بهتر شدن وضعیت باید به برجام بازگردند و تلاش كنند تا تعهدات زمین‌مانده‌شان را اجرایی كنند، نه بر عكس.
برخی تحلیلگران معتقدند كه آمریکا ممكن است قصد داشته باشد با تهدید برگرداندن قطعنامه‌های پیشین و كلید زدن ساز و كار شورای امنیت برای بازگشت فوری تحریم‌ها، اروپایی‌ها و چین و روسیه را راضی كند تا برای جلوگیری از چنین اقدامی و واكنش‌های تند ایران، با قطعنامه پیشنهادی این كشور برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی موافقت كنند. فكر می‌كنید این تحلیل تا چه اندازه قابل‌قبول باشد؟
آمریکا ناقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ است، هم اروپا و هم روسیه و چین و هم خود آمریکایی‌ها این را می‌دانند. بعید می‌دانم كلا روسیه و چین حاضر به پذیرش هرگونه اقدام ایذایی از سوی آمریکا باشند. روسیه صریحا گفته است كه معتقد است قرار دادن ماهواره در مدار زمین از سوی ایران نقض قطعنامه ۲۲۳۱ نیست. حتی اگر معامله‌ای میان آمریکا و چهار عضو دیگر دایمی شورای امنیت انجام شود و هر پنج كشور بر سر تصویب قطعنامه‌ای علیه ایران به توافق برسند، درواقع نه تنها گامی به سمت كاهش تنش و بهبود اوضاع برداشته نداشتند، بلكه اوضاع را پیچیده‌تر می کنند. باز هم اینجا بحث هزینه و فایده پیش می‌آید. ایران دهه‌هاست كه در تحریم تسلیحاتی قرار دارد، تمدید كردن این تحریم‌ها ضربه چندانی به وضعیت جاری ایران وارد نمی‌كند، اما در برابر واكنش ایران، می‌تواند برای طرف‌های باقی مانده در برجام و حتی آمریکا وضعیت را به‌شدت سخت‌تر كند. مسیری كه آمریکا در پیش گرفته است فرصت‌سوزی مستمر در جهت كاهش تنش است. آمریکا می‌توانست در برجام بماند و تعهداتش را اجرایی كند، الان هم می‌تواند به شكل آبرومندانه‌ای بپذیرد كه مسیر اشتباهی در پیش گرفته و به‌تدریج رویه‌اش را اصلاح كند. اگر آمریکا چنین رویه‌ای در پیش بگیرد، قطعا در كاهش تنش در منطقه، بهبود روابط ایران و آمریکا و برطرف شدن نگرانی‌های احتمالی در مورد برنامه‌های هسته‌ای و نظامی ایران كمك می‌كند. تحریم روی تحریم و اجرای مجدد تحریم‌هایی كه قبلا وضع شده‌اند، هیچ كمكی به شرایط نمی‌كند. اقدامات اینچنینی از سوی آمریکا به معنای فرستادن پیام عدم تمایل به همكاری و تعهد به ایران است، اینكه آمریکا در هیچ شرایطی حاضر به اجرای تعهدات بین‌المللی در قبال ایران نیست و جلوی منافع ایران را به هر شكلی می‌گیرد.
اگر آمریکا در این شرایط موفق شود كه قطعنامه‌ای را در شورای امنیت علیه ایران به تصویب برساند، واكنش ایران چه خواهد بود؟
دست ایران كاملا باز است. ایران الان همه‌جانبه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همكاری می‌كند. فعالیت‌های هسته‌ای ایران كاملا روشن و شفاف هستند. اما هر اندازه فشار بیشتر شود ایران ممكن است در همكاری‌هایش با آژانس تجدیدنظر كند و همكاری‌هایش را كاهش دهد. چنین واكنشی ازسوی ایران هم به نفع هیچ‌كس نخواهد بود. كاهش تعهدات ایران در قبال همكاری با آژانس پیامی منفی به طرف مقابل می‌دهد. البته هستند كسانی در چارچوب قدرت آمریکا كه علاقه‌مند هستند ایران را به این سمت سوق بدهند و وادار كنند كه ایران اقدامات رادیكال انجام دهد. اقداماتی مانند كاهش نظارت‌های آژانس، توقف اجرای داوطلبانه پروتكل‌های الحاقی و حتی خروج از ان‌پی‌تی.
یعنی چنین واكنشی را آخرین سلاح ایران برای مقابله با فشار بیشتر تلقی می‌كنید؟
نه! ایران خیلی امكانات دیگر هم در منطقه دارد و دستش چندان در واكنش بسته نیست. واكنش‌های بزرگ‌تری هم می‌تواند انجام دهد. ایران در خارج از بحث هسته‌ای هم می‌تواند واكنش‌هایی به هر اقدامی خلاف منافعش نشان دهد. منطق و عقل سالم، حكم می‌كند كه طرف‌های مقابل به سمت گفت‌وگو و مذاكره بروند و از افزایش تنش‌ها و رویارویی‌ها و وارد شدن به یك دور انتقام خودداری كنند. اقدامات رادیكال، قطعا به اقدامات رادیكال متقابل می‌انجامد. تجربه دو سال گذشته هم از زمان خروج آمریکا از برجام نشان داده است كه این‌طور نیست كه ایران كاملا دست و پا بسته باشد. به نفع همه است كه به سمت حل و فصل مسائل برویم، به نفع امنیت منطقه و به نفع امنیت جهان است كه تنش‌های كنونی كاهش پیدا كند و طرف‌ها به سمت گفت‌وگو و تعامل بروند.
اگر عقل سلیم چنین حكم می‌كند، پس چرا شاهد رویه خلاف آن از سوی واشنگتن هستیم؟
به نظرم اینها بازی‌هایی است كه اسراییلی‌ها دیكته می‌كنند و آمریکا دو سال است كه در دام بازی اسراییل افتاده است و بازی می‌خورد. دست‌كم برای اروپایی‌ها بهتر است كه در این دام گرفتار نشوند. مقام‌های جدید اتحادیه اروپا و شورای اروپا، مطرح كرده‌اند كه باید به سمت مسیر اجرای تعهدات اروپا و اقناع ایران برای بازگشت به تعهدات پیشینش حركت كرد، اما روندی كه آمریکا در پیش گرفته است، اصولا در جهت مخالف است و اجازه تحقق چنین رویكردی را نمی‌دهد.
فكر می‌كنید آمریکا برنامه‌ای برای اصلاح رویكردش ندارد؟
احتمال بسیار ناچیزی وجود دارد كه آمریکایی‌ها با مطرح كردن مجدد عضویت‌شان در برجام، قصد بازگشت آبرومندانه و بی‌سر و صدا به برجام و میز گفت‌وگو داشته باشند. در واقع ممكن است درنهایت شاهد باشیم كه آمریکایی‌ها با ادعای اقتدار، اشتباه خودشان را در خروج از برجام بپذیرند و به میز گفت‌وگو بازگردند. قطعا اگر آمریکا چنین اقدامی بكند، یك گام و پیام مثبت است.
نیویورك تایمز گزارش كرده بود كه حقوقدانان وزارت خارجه آمریکا پیشنهاد بازگشت به برجام را با هدف از سرگیری قطعنامه‌های پیشین مطرح كرده‌اند و با اشاره به یك خلأ حقوق در قطعنامه ۲۲۳۱ قصد دارند ادعا كنند كه براساس متن قطعنامه آمریکا هنوز عضو برجام است...
چنین استدلالی خنده‌دار است، اسم آمریکا در قطعنامه آمده و در برجام هم چند 10 بار تكرار شده است. اما شما نمی‌توانید مواد یك معاهده یا توافق را مصادره به مطلوب كنید. مواد برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ به صورت سوا كن جدا كن نمی‌تواند اجرا شود. هیچ‌كس در دنیا چنین تفسیری را منطقی و حقوق تصور نمی‌كند. آمریکا نمی‌تواند بگوید یك بخش از قطعنامه كه من قبول دارم باید اجرایی شود و یك بخش دیگر نباید اجرایی شود. آمریکا زمانی كه در یك مراسم رسمی، دونالد ترامپ توقف اجرای برجام را اعلام كرد، رسما خود را از تمام مزایا در كنار تمام هزینه‌های برجام محروم كرد. یعنی آمریکا حق خودش را در اعتراض به ایران در مورد برجام، سلب كرده است. آمریکا حقی برای ادعا ندارد، مگر اینكه به برجام بازگردد كه آن هم به راحتی شدنی نیست، چراكه باید همه دیگر طرف‌های برجام بازگشت آمریکا را بپذیرند.آمریکا درخروج از برجام، گاف بزرگی داد، همان روزی كه این فرمان از سوی رییس‌جمهور آمریکا امضا شد هم بسیاری از تحلیلگران و حقوقدان‌ها تذكر دادند كه اشتباه بزرگی توسط ترامپ رقم خورده است. ماندن در برجام دست آمریکا را بازتر می‌كرد كه به ایران فشار بیاورد، آمریکا وقتی درون برجام بود می‌توانست از ایران به شورای امنیت شكایت كند، اما حالا دیگر نمی‌تواند.
آمریکایی‌ها برای تصویب قطعنامه علیه ایران در شرایط كنونی، فقط یك مسیر در پیش دارند و آن هم قانع كردن متحدان‌شان به كلید زدن ترتیبات اجرایی حل اختلاف در برجام و احیای قطعنامه‌های معلق شده شورای امنیت علیه ایران است.
در این وبلاگ هدف ارائه تحلیل های روز در باره تحولات بین المللی و روابط خارجی ایران با سایر کشورها و در موارد مهم تحلیل مسائل داخلی ایران است.علاوه براین برای کسانی که به هردلیل علاقه مند به مسائل تحلیل سیاسی هستند و دوست دارند روش صحیحی را برای تحلیل تحولات جاری ایران و جهان در پیش گیرند، بخش آموزشی در این باره ارائه شده است که امیدوارم گام کوچکی در ایجاد انگیزه برای شناخت دقیق تر مسائل سیاسی ایران و جهان باشد.