بازی ایران در زمین ژاپن
آبه پیش از این در خرداد سال 1398در سفر به تهران با حضرت آیت الله خامنه‌ای و حسن روحانی و با هدف کاهش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن دیدار کرد که به گفته روحانی آن دیداردر توسعه روابط با ژاپن پر ثمر بود و نقطه عطفی در روابط تهران توکیو به شمار می‌رفت. در دیدار آبه با رهبرمعظم انقلاب اسلا‌می او قصد خود را از سفر به تهران، رساندن پیام رئیس‌جمهور آمریکا به ایشان در خصوص مذاکره عنوان کرد و رهبر معظم انقلاب در پاسخ به این پیام فرمودند: «ما در حسن‌نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم، اما درخصوص آنچه از رئیس‌جمهور آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیا‌می نمی‌دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد.» با آن‌که روابط سیاسی میان دو کشور ایران و ژاپن در همه زمان‌ها دوستانه و گسترده بوده است، اما رهبران ژاپن در ۴۱ سال گذشته، هیچ سفر رسمی به تهران نداشتند و سفر آبه شینزو به تهران و در خرداد ماه، نخستین دیدار آنها پس از چند دهه به شمار می‌رفت؛ آخرین دیدار رسمی ژاپن از ایران در سال ۱۹۷۸ بود، هنگا‌می‌که تاکئو فوکودا، نخست وزیر وقت ژاپن، به تهران رفت. سفرحسن روحانی به توکیو درواقع پاسخ دیدار آبه از تهران بشمار می رود. دیداری که مطمئنا با محوریت رابطه ایران با آمریکا و در راستای تلاش برای خروج از بن بست برجام خواهد بود. البته این سفر تا کنون حواشی بسیاری را به وجود آورده است. از جمله اینکه این ملاقات با هماهنگی بین ژاپن و آمریکا انجام می شود.
حسن روحانی در هفتاد و چهارمین اجلاس مجمع عمو‌می سازمان ملل متحد اعلام کرد که ایران آماده مذاکره برای مبادله زندانیان است، گرچه آمریکا در آن زمان از این موضوع استقبال نکرد اما هم اکنون با آزاد کردن یک زندانی، زندانی خود را از ایران مطالبه کرد و این مبادله صورت گرفت که از نظر من این اقدام یک نقطه شروع برای ایجاد شرایط و فضای مناسب‌تر در سیاست خارجی ایران به شمار می‌رود. البته به تعبیر رئیس جمهور آمریکا؛ علی رغم اختلاف نظرهایی که وجود دارد، با این اتفاق نیز می‌توان کارهای مشترک بسیاری در آینده انجام داد.
علاوه بر این باید توجه داشت گرچه هر روز تعداد بیشتری از کشورهای اروپایی به ابزار ویژه مالی یعنی اینستکس می پیوندند ، باز هم نمی‌توان به نتیجه‌ای که مورد انتظار ایران است، امید داشت، چراکه تا به امروز اقدا‌می در این خصوص و از سوی کشورهای متعهد در آن انجام نشده است و باید همچنان منتظر ماند.
در حقیقت اعلام پیوستن کشورهای سوئد ، نروژ ، فنلاند ، بلژیک هلند و دانمارک به اینستکس واکنشی در برابر اجرای گام چهارم از سوی ایران بود. اروپایی‌ها انتظار دارند ایران اجرایی شدن این گام را در کاهش تعهدات برجام متوقف کند و به قبل از کاهش تعهدات خود بر گردد. البته ارزیابی این است که کشورهایی که به اینستکس می‌پیوندند، نمی‌توانند بدون موافقت آمریکا، کار خاصی را عملاً انجام دهند. در مقابل ایران بارها اعلام کرده که اگر تحریم‌ها علیه ایران لغو شود، آمادگی این را دارد که در همان روز لغو تحریم‌ها، با آمریکا مذاکره کند. آمریکا اما در خواست گام اول از سمت ایران را دارد و این تنها بهانه‌ای است که از عدم اعتماد در روابط دو جانبه در سیاست خارجی، نشأت می‌گیرد. بر این اساس از آنجایی که توافق با اوباما رئیس جمهور پشین آمریکا از نظر رئیس جمهور فعلی این کشور مورد قبول واقع نشد. هیچ تضمینی وجود ندارد که رئیس جمهور آینده آمریکا نیز هر توافق احتمالی را در آینده زیر پا بگذارد به همین دلیل ساده می توان گفت شرایط بی اعتمادی بین دو طرف حاکم است و با چنین شرایطی نمی‌توان به نتایج هیچ توافقی در آینده و در روابط خارجی میان دو کشور اعتماد کرد.
دیدار و سفر رؤسای کشورها از الزامات سیاست خارجی است
با در نظر گرفت همه جوانب موضوع بید توجه داشته باشیم که دیدار و سفر رؤسای کشورها و در روابط دو جانبه، از الزامات سیاست خارجی به شمار می‌رود. البته ژاپنی‌ها اعتقاد دارند این سفرها در چارچوب میانجی گیری ژاپن در روابط ایران و آمریکا صورت می‌گیرد، اما نمی‌توان از تأثیر مثبتی که این دیدارها در روابط ایران و ژاپن دارد، چشم پوشی کرد.
ژاپنی‌ها متأسفانه مثل سایر کشورهای طرف تجارت با ایران به هژمونی مالی آمریکا تن داده‌اند و نتوانستند در این شرایط در مقابل آمریکا ایستادگی کنند. علاوه بر ژاپن کره جنوبی، هند ، چین و آفریقای جنوبی از مهمترین مشتریان نفت ایران بودند اما از زمانی که آمریکا اعلام کرد که با تحریم، علیه ایران مقابله می‌کند و هر کشوری که با او در رابطه است نمی‌تواند با ایران رابطه داشته باشد، باعث شد شرکتهای بزرگ ژاپنی، کره جنوبی، هندی و برخی از شرکتهای بزرگ چینی نیز پای خود را از مبادله با ایران بیرون بکشند. این نشان می‌دهد که ژاپنی‌ها بدون هماهنگی با آمریکا نمی‌توانند اقدام خاصی را در روابط دو جانبه با ایران انجام دهند. با این حال وجود حداقل روابط و به بن بست نرسیدن در روند گفت و گو و مذاکره در روابط بین الملل از نبود آن بهتر است، چرا که اولویت در این باره مدنظر قرار دادن منافع ملی کشورها و با در نظر گرفتن همه جوانب در تآثیر گذاری برای حل مشکلات در سیاست خارجی است.
جلب نظر ْآمریکا از نظر عرف سیاسی به معنای اجازه گرفتن نیست
اینکه ژاپن برای میانجیگری بین ایران و آمریکا با ترامپ هماهنگ می کند به معنای این نیست که ژاپن در همه امور خود وابسته به آمریکا است. ما در خبرها این موضوع را به معنی اجازه گرفتن ژاپن ازز آمریکا ترجمه کرده‌ایم، در حالیکه این خبر در عرف بین المللی یعنی هماهنگ کرده با دو طرفی که قرار است بین آنها میانجیگری شود. ژاپنی‌ها موافقت آمریکا را به منظور گفت و گو با ایران جلب کرده‌اند؛ آنچنان که ترامپ پیش از این به رئیس جمهور فرانسه اعلام کرده بود که برای مذاکره و گفت و گو با ایران نیاز به واسطه ندارد.
طبیعی است که در میانجی گری میان کشورها باید موافقت هر یک از طرفین جلب شود، چراکه در غیر اینصورت این دیدار و میانجی گری رخ نخواهد داد، حتی اگر این عکس این موضوع درخصوص ایران بود. ژاپن بدون موافقت ایران نیزوارد چنین میانجگری هم نمیشد.
گرچه ژاپن درجایگاه حکمیت میان ایران و آمریکا نیست ، بلکه او به عنوان یک واسطه برای حل مشکلات میان این دو کشور به شمار می‌رود. از سوی دیگر ایران هم در این بین ذینفع است چراکه هم ژاپن با ایران رابطه خوبی دارد، هم با آمریکا، بنابراین چون ژاپن بهترین دسترسی لازم را به هردو طرف دارد در این موضوع وارد شده است.
استراتژی ایران در امنیت خلیج فارس بسیار شفاف و صریح است
درباره برخی از پیش بینی‌ها غیر منطقی درمورد اینکه میگویند ژاپن ممکن است درخواست اعزام نیروهای دریایی خود را برای حفظ نفتکش‌ها در خلیج فارس به ایران بدهد کاملاً بدون پشتوانه اطلاعات دقیق است. زیرا ژاپن دراین مورد با آمریکا هماهنگ می کند ژاپن هشتاد درصد نفت ژاپن از خلیج فارس تأمین می‌شود و امنیت این منطقه بر روی امنیت سوخت و انرژی در این کشور بسیار تأثیر گذار است. زمانی که مسئله ائتلاف با آمریکا در خلیج فارس و با محوریت محافظت از نفتکش‌ها مطرح شد قرار بر این شد که ژاپن هم در این ائتلاف مشارکت کند اما بعضی از نمایندگان احزاب مخالف دولت در مجلس ژاپن ، با این پیشنهاد مخالف کردند و این موضوع مطرح شد که اگر ژاپن وارد این ائتلاف شود، عملاً تهدید علیه خود را افزایش می‌دهد، چراکه تاریخ نشان می‌دهد که اگر اقدام نظا‌می در این بین صورت گیرد، هزینه‌های بسیاری متوجه ژاپن خواهد شد؛ علی رغم این دولت ژاپن همچنان مُصر بر اجرای آن است. اگر ایران به دلیل واسطه گری ژاپن به چنین پیشنهادی جواب مثبت دهد، امنیت خلیج فارس را را به خطر انداخته است که این محال است. در واقع استراتژی ایران در این باره بسیار شفاف و صریح اعلام شده است؛ امنیت خلیج فارس بایستی از طریق کشورهای منطقه و با طرحی که روحانی در این خصوص داده است، تأمین شود؛ پیمانی امنیتی و چندجانبه میان ایران و 6 کشور خلیج فارس و عراق بدون اتکا به کشورهای فرامنطقه ای.
در این وبلاگ هدف ارائه تحلیل های روز در باره تحولات بین المللی و روابط خارجی ایران با سایر کشورها و در موارد مهم تحلیل مسائل داخلی ایران است.علاوه براین برای کسانی که به هردلیل علاقه مند به مسائل تحلیل سیاسی هستند و دوست دارند روش صحیحی را برای تحلیل تحولات جاری ایران و جهان در پیش گیرند، بخش آموزشی در این باره ارائه شده است که امیدوارم گام کوچکی در ایجاد انگیزه برای شناخت دقیق تر مسائل سیاسی ایران و جهان باشد.