روش تحلیل سیاسی

توافق نکردن با آژانس احتمال راه‌اندازی مکانیسم ماشه را بیشتر می‌کند

بر اساس اعلام محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی کشور، به زودی قرار است، گروسی مدیرکل آژانس انرژی اتمی راهی تهران شود تا به پاسخ ابهامات و پرسش‌های مد نظرش دست پیدا کند. محمد اسلامی اعلام کرده، ایران از گروسی استقبال می‌کند و آماده است تا همکاری‌های لازم ذیل قانون را با او انجام دهد. اما پرسش مهم این است که چرا سفر گروسی به تهران مهم است و ایران چه دستاوردهایی می‌تواند از این سفر برداشت کند؟ به‌طور کلی سفر گروسی به تهران به عنوان سفر مدیرکل آژانس ممکن است گشایشی در رکود موجود در پرونده هسته‌ای ایران ایجاد کند. یک احتمال این است که پاسخ ایران قانع‌کننده باشد و گروسی اعلام رضایت کند و توافقات مطلوبی میان دو طرف شکل بگیرد. این احتمال باعث شکل‌گیری فضای جدیدی میان ایران و آژانس می‌شود و اندکی از چالش میان طرفین می‌کاهد.

از سوی دیگر نزدیکی ایران و آژانس باعث می‌شود تا روابط ایران با غرب هم شرایط بهتری پیدا کند و زمینه دستیابی به توافق فراهم شود. این روند برای ایران که به دنبال کاهش مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم است، بسیار تعیین‌کننده است. در صورتی که این نزدیکی ایجاد شود، از احتمال صدور قطعنامه‌های جدید علیه ایران در اواخر بهمن و اوایل اسفند جلوگیری می‌کند. قطعنامه‌هایی که قرار است از سوی کشورهای 1+4 و امریکا علیه ایران صادر شود و تبعات منفی بیشتری ایجاد کند.

باید توجه داشت، نرسیدن به توافق با آژانس احتمال راه‌اندازی مکانیسم ماشه را بیشتر می‌کند و فشارها را بر ایران افزایش می‌دهد. البته باید توجه داشت، صدور قطعنامه‌های جدید علیه ایران منوط به مشارکت همه اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد است.

بنابراین اگر ایران بتواند رضایت آژانس را کسب کند، هم به نفع امنیت خود عمل کرده، هم به نفع اقتصادش و هم به نفع مناسبات ارتباطی‌اش در جهان و منطقه. نباید فراموش کرد صدور قطعنامه‌های جدید ایران را دوباره ذیل فصل7 شورای امنیت سازمان ملل قرار می‌دهد و مشکلات ایران را افزون می‌کند.

مساله بعدی این است که نزدیک شدن ایران به آژانس و حل اختلاف ها ، یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی توافق با گروه 1+4 را از میان بر می‌دارد. حتما در خاطر مخاطبان هست که در آذر ماه گذشته یکی از موانع اصلی عدم توافق میان دو طرف، ابهامات آژانس بود که با عنوان موارد پادمانی از آن یاد می‌شد. ایران در آن زمان معتقد بود که ابهامات باید در سطح کشورهای 1+4 برطرف شود، اما طرف‌های مقابل می‌گفتند، آژانس باید در این زمینه نظر نهایی را اعلام کند.

بنابراین اگر این موانع از طریق نزدیکی ایران و آژانس و اعلام رضایت گروسی رفع شود، زمینه برای آغاز مذاکرات فراهم می‌شود. می‌توان پیش‌بینی کرد دور جدید گفت‌وگوها پس از سفر گروسی به تهران آغاز شود. البته این موارد احتمالاتی است که در صورت اعلام رضایت آژانس رخ می‌دهد.

بدون تردید آغاز این روند باعث فروکش کردن انتظارات تورمی در ایران می‌شود و زمینه را برای ثبات بیشتر اقتصادی فراهم می‌سازد. ایران این روزها بیشتر از هر عامل دیگری به بهبود در مناسبات ارتباطی با آژانس و 1+4 نیاز دارد تا بتواند چالش‌های اقتصادی خود را کاهش دهد. هرگونه شکست در مذاکرات گروسی در تهران، باعث افزایش موانع در توافق بر سر مسائل هسته‌ای می‌شود. در صورت ایجاد یک چنین فضایی می‌توان پیش‌بینی کرد که نوسانات اقتصادی افزایش یابد و مشکلات معیشتی مردم بیشتر شود. به هر حال ایران برای حل مشکلات اقتصادی‌اش به بازگشت به بازار نفت و توسعه مناسبات ارتباطی با سایر کشورها نیاز دارد. مسیر دستیابی به این شرایط هم از احیای برجام و دستیابی به توافق می‌گذرد.

حسن بهشتی پور کارشناس مسائل منطقه در گفتگو با ستاره صبح آنلاین تشریح کرد:

اقتدار صرفا اعمال قوه قهریه نیست بلکه مدیریت صحیح است

یک کارشناس مسائل منطقه گفت: آمریکا می داند که سپاه در اقتصاد ایران نقش بزرگی دارد. به همین دلیل تحریم سپاه به معنای فشار بیشتر به اقتصادی ایران است.

ستاره صبح آنلاین/پیام فیض: ایالات متحده و اسرائیل یک مانور مشترک نظامی را آغاز کرده اند که تاکنون سابقه نداشته است.در این مانور 4بمب افکن بی 52 که قابلیت حمل کلاهک اتمی را دارد حضور دارند.به نظر می رسد مواضع واشنگتن و تل آویو در ارتباط با ایران به یکدیگر نزدیک شده است.این در حالی است که برخی گمانه زنی ها حاکی از آن است که رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در واشنگتن با سعید ایروانی نماینده دائمی ایران در سازمان ملل ملاقات داشته است.البته این خبر را منابع داخلی تکذیب کرده اند اما آمریکا در ارتباط با این خبر سکوت کرد.از سوی دیگر بورل در اظهار نظری گفته که برجام نمرده است.در ارتباط با این موضوع ستاره صبح آنلاین گفتگویی با حسن بهشتی پور کارشناس مسائل خاورمیانه انجام داده که در ادامه می خوانید:

ساعدنیوز: سفر رئیس دومای روسیه به تهران و مذاکرات او با محمد باقر قالیباف در اوج تنش های ایران با غرب پیرو دعاوی مطرح شده درباره حضور ایران در جبهه اوکراین در کنار روسیه یکی از رویدادهای مهم این هفته بود. رئیس مجلس شورای اسلامی امروز از "چند برابر شدن روابط با روسیه" گفت. در گفتگو با بهشتی پور کارشناس مسائل بین الملل به این موضوع پرداختیم.

به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی ساعدنیوز، حسن بهشتی پور استاد روابط بین الملل در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار ساعدنیوز و در واکنش به اظهارنظر محمد باقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی درباره "چندین برابر شدن روابط ایران با روسیه" گفت: روابط کشورها از جمله روابط ایران و روسیه نمی تواند به صورت آنی چندین برابر شود و به صورت جهشی رشد کند. این اتفاق می تواند به صورت تدریجی رخ دهد.

کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت: کارشناسان، وزیر و دیپلمات های وزارت خارجه نقش تعیین کننده در ارائه دیدگاه های درست و پیشنهادهای صحیح دارند. وزارت خارجه در هر کشوری وظیفه دارد مواضع سیاست های کلان در حوزه سیاست خارجی را با زبان دیپلماتیک در عرصه بین الملل دنبال کند اما چند وقتی است که وزارت خارجه دولت رئیسی بر خلاف این انتظار عمل می کند، با لحن رادیکال طرح موضوع می کند.

حسن بهشتی پور در گفتگو با نامه نیوز درباره نقش وزارت خارجه برای تصمیم سازی در حوزه سیاست خارجی گفت: اگر فرض این باشد که وزارت خارجه تعیین کننده خط و مشی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است، خیر این مسئله در حوزه اختیارات وزارت خارجه نیست.

وی با اشاره به زمان مسئولیت محمد جواد ظریف در وزارت خارجه افزود: مگر گذاشتند او کارهایی را که صلاح می داند انجام دهد؟ دستگاه سیاست خارجی ما در اندازه مقدورات و امکانات و متناسب با محذورات و موانع پیش روی خود می تواند اقداماتی را انجام دهد. پس امروز مسئولیت وزارت خارجه با هر کسی بود اختیار تصمیم گیری در سیاست خارجی نداشت.

این کارشناس مسائل بین الملل یادآور شد: باید ببینیم چه شد که اتحادیه اروپا امروز این گونه مقابل ما موضع می گیرد. آیا وزارت خارجه مسئول این اتفاق بود؟ اگر جواب مثبت است، می توان پرسید چرا وزیر خارجه نشسته و فقط نگاه می کند یا دنباله رو دیگران شده است؟ واقعیت آن است که مجموعه ای از عناصر و جریان های مختلف روی سیاست خارجی ما تأثیرگذارند و دستگاه دیپلماسی ما عمدتا مجری سیاست هایی است که از سوی نهاد بالادستی یعنی شورای عالی امنیت ملی تعیین می شود.

هر چند وزارت خارجه تصمیم سازی در حوزه سیاست خارجی نمی کند اما این را می پذیرم که کارشناسان، وزیر و دیپلمات های وزارت خارجه نقش تعیین کننده در ارائه دیدگاه های درست و پیشنهادهای صحیح دارند. البته باید دید چقدر این پیشنهادها شنیده می شود. به گذشته بنگریم و ببینیم که چند دیپلمات ما چیزهای مختلف گفتند و نامه نوشتند و این پیشنهادها و نظرات مورد توجه قرار گرفته و شنیده شده است.

گفت‌وگوی «فردا» با حسن بهشتی‌پور

یک تحلیلگر مسائل سیاست خارجی می‌گوید: اگر اروپا می خواهد با چنین واکنش رادیکالی از سوی ایران مواجه نشود، خودش ابتدا باید از اتخاذ مواضع رادیکال پرهیز کند.

گروه سیاسی فردا: این روزها سطح اختلافات بین ایران و اروپا به اوج رسیده است، پارلمان اروپا قطعنامه ضدایرانی صادر کرد، تهران پیام داد اگر بخواهد این قطعنامه عملیاتی شود، اقدام متقابل انجام خواهد داد. در این میان پاسخ تلویحی امیرعبداللهیان درباره خروج احتمالی ایران از ان پی تی واکنش های متفاوتی را در پی داشت. منتقدان معتقد بودند که این نوع موضعگیری را نباید یک مقام دیپلمات انجام می داد، در مقابل موافقان بر این باورند که لازم بود اروپایی ها این موضع را از زبان یک دیپلمات می شنیدند.

حسن بهشتی پور در گفتگو با خبرنگار فردا درباره مواضع اخیر امیرعبداللهیان نسبت به ان پی تی گفت: وزیر خارجه کشورمان اعلام نکرد که ایران از ان پی تی خارج می شود بلکه یک هشدار به اروپا داد. این موضع مشابه مواضع مقامات آمریکا است که می گویند همه گزینه ها روی میز هستند.

وی افزود: آقای امیرعبداللهیان می خواهد بگوید از نظر ایران نیز همه گزینه ها روی میز است و ما هیچ کدام آنها را کنار نمی گذاریم بلکه انتخاب هر کدام بستگی به رویکرد طرف غربی دارد. حالا شاید برخی کارشناسان معتقد باشند که خروج از ان پی تی دشمنان ایران را زیاد می کند ولی وقتی طرف اروپایی اقدام رادیکال انجام می دهد چه طور می توان از آقای امیرعبداللهیان انتظار داشت که مواضع متعادل دیپلماتیک اتخاذ کند؟

حسن بهشتی‌پور

روزنامه اعتماد دوشنبه سوم بهمن 1401

خشونت، خشونت می‌آورد و اقدامات رادیكال، اقدامات رادیكال می‌آفریند. این یك اصل است و وقتی پارلمان اروپا در واكنش مجموعه شرایط اخیر در ایران بخشی از نیروهای مسلح ایران را تروریستی اعلام می‌كند، این یك اقدام رادیكال است. اقدام پارلمان اروپایی روابط طرف‌ها را دچار مشكلات عمیقی می‌كند. در اصول روابط بین‌الملل هم عمل مقابله به مثل یك اصل به رسمیت شناخته‌ شده است. وقتی طرفی نیروهای مسلح ما را به هر دلیلی تروریستی اعلام می‌كند، طبیعتا بخشی یا همه نیروهای مسلح كشورهای اروپایی را تروریستی اعلام می‌كند. این كنش و واكنش باعث ایجاد تنش و به بن‌بست كشیدن دیپلماسی می‌شود. اما فارغ از عملكرد متقابل و مقابله به مثل، اظهارنظرهای دیگر در مورد این مساله باید هر یك در جای خودش بررسی شود. مثلا وقتی فردی می‌گوید باید از كشتی‌های عبوری از تنگه هرمز خراج بگیریم، نشان می‌دهد كه این نماینده محترم مجلس از اصول شناخته‌شده روابط بین‌الملل و قواعد مربوط به آزادی كشتیرانی در آبراه‌های بین‌المللی بی‌اطلاع است. تنگه هرمز یك آبراه بین‌المللی است و نمی‌توانیم به صورت یكجانبه اعلام كنیم كه از كشتی‌‌های عبوری خراج دریافت می‌كنیم. حرف‌هایی از این دست، از جمله پیشنهاد بستن تنگه هرمز روی كشتی‌های عبور، نه پیشنهادهای عملی هستند، نه منفعت كشور را تامین می‌كند و نه گرهی از مسائل دیپلماتیك باز می‌كنند.

حسن بهشتی‌پور؛ کارشناس مسائل بین‌الملل

روزنامه سازندگی یاداشت روز صفحه اول سوم بهمن 1401

روزگذشته گفت‌وگویی از وزیر امور خارجه بعد از حضور در مجلس منتشر شد که براساس آن در پاسخ سوالی درباره مجموعه اقدامات ایران در قبال اقدام احتمالی شورای اروپا در قرار دادن سپاه پاســداران در لیست گروه‌های تروریستی موضـوع خروج از ان.پی.تی را رد نکرده و تاکید کرد هر اقدامی در صورت اتخاذ چنین تصمیمی محتمل است. این گفت‌وگو با عنوان تهدید ایران به خروج از ان.پی.تی بازتاب بسیاری پیدا کرد، در حالی که به نظر می‌رسد چند نکته در این باره باید مورد توجه باشد.

نخســت اینکه بحث آقای امیرعبداللهیان کلی به نظر می‌رســد. به‌طور مثال ایران در دوران ریاست‌جمهوری آقای روحانی نامه‌ای رسمی به ۱+۵ داد و تهدید کرد که اگر مکانیسم ماشه اجرا شود، ایران از ان.پی.تی خارج می‌شود. این تهدید، صریح و به‌صورت روشــن عنوان شده بود. این سیاست ایران بود و صریح هم گفته شد که این تصمیم در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، قطعی است اما صحبت دیروز آقای امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه متفاوت است و احتمالاً سقف واکنش ایران در قبال قــرار دادن ایران در لیست گروه‌های تروریستی توسط شورای اروپا توسط ایشان بیان شده است. نتیجه اینکه، قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست گروه‌های تروریستی، اقدامی است که در نوع خود تبعــات جدی دارد و قطعاً نیز ایران واکنش‌هایی را نشان می‌دهد اما مساله خروج از ان.پی.تی موضوع متفاوتی است و اقدام متقابلی در قبال رفتارهایی از قبیل فعال‌شدن مکانیسم ماشه تلقی می‌شود. تصور این اســت که آقای امیرعبداللهیان در بررسی احتمالی مجموعه‌ای از واکنش‌ها این مسـاله را طرح و به نوعی آن را سقف واکنش تلقی کرده‌اند. از این جهت نباید به‌صورت مستقیم مساله خروج ایران از ان.پی.تی را نوعی تهدید صریح و شــفاف ایران در قبال تروریستی خواندن سپاه توسط شورای اروپا قلمداد کرد و باید در این زمینه با دقت بیشــتری نوع مطالب بیان شده را رصد و منعکس کرد.

مورد دیگر اهمیت حفظ نوعــی از فاصله‌گذاری درباره پیش‌بینی واکنش‌ها در زمینه اقدام احتمالی شــورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا در قرار دادن سپاه پاســداران در لیست گروه‌های تروریستی است.براساس گزارش رویترز به‌نظر می‌رسد، شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا در این‌زمینه متوجه عواقب خطرناک‌ موضوع شده و تا اندازه قابل توجه و قابل رویتی در حال تغییر فرمان موضوع است. بر این اساس، ابداً دور از ذهن نیست که شورای وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا قطعنامه مصوب پارلمان اروپا در زمینه قرار دادن سپاه پاسداران در لیست گروه‌های تروریستی را نشنیده و ندیده قلمداد کند و از اســاس این توصیـه را نپذیرد. بنابراین بهتر است در این زمینه با در نظر گرفتن این احتمالات حرکت‌های لازم صورت بگیرد.

نکته آخر درباره اصل مساله خروج ایران از ان.پی.تی است. به‌صـورت کلی یک تصوری در ذهن برخـی وجود دارد که ذخایر اورانیوم بــرای ایران جنبه بازدارندگی دارد و از این جهت موضــوع تهدید به خروج از ان.پی.تــی می‌تواند، نوعی از بازدارندگی ناشی از موضوع افزایش ذخایر اورانیوم در ایران را ایجاد کند و این مساله باعث می‌شود در هر موضوعی با این تهدید طرف غربی در رفتــارش تجدیدنظر کند. برخی معتقدند این تفکر که با استفاده از قدرت هسته‌ای می‌توانیم بازدارندگی داشته باشــیم و توان هسته‌ای را تا آستانه سلاح هسته‌ای برسانیم نهایتاً ما را به سمت خروج از NPT سوق خواهد داد. اما باید توجه داشت در هر سطحی که در این باره تصمیم‌گیری شود لازم است عواقب اجرای این تهدید ایران- هر اندازه که به‌حق باشد- سنجیده شود. عواقبی از این قبیل که خروج ایران از این معاهده می‌تواند یک جبهه جدید در عرصه بین‌الملل علیه ایران ایجاد کند. نیازی به گفتن نیست که بعد دیگر این مساله از بین رفتن کامل برجام است.

حسن بهشتی پور کارشناس روابط بین الملل در پاسخ به «جهان صنعت» درباره تبعات بستن تنگه هرمز می‌گوید: «قطعا این اقدام ما را با دنیا درگیر می‌کند؛ چراکه تنگه هرمز آبراهی بین‌المللی است.» حسن بهشتی‌پور همچنین گفته است: «اگر این تنگه، فقط از کشور ما می‌گذشت، می‌توانستیم بگوییم که با بستن آن، اعمال حاکمیت ملی می‌کنیم اما وقتی آبراه بین‌المللی است، قطعا تبعات آن نیز بین‌المللی خواهد بود و با این اقدام کشورهای دنیا را علیه خود بسیج می‌کنیم.»

بهشتی‌پور که معتقد است «می‌توان به‌لحاظ دیپلماسی اقدامات بهتر و سازنده‌تری را با تبعات کمتر انجام داد»، می‌گوید: «این‌گونه اظهارنظرهای نسنجیده و غیرکارشناسی قطعا تبعات بین‌المللی درپی خواهند داشت. باید به تبعات آن فکر کنیم، نه اینکه تا اتفاقی می‌افتد، به فکر بستن این تنگه باشیم.» او می‌گوید: «زمانی مثلا اگر کل صادرات نفت دنیا ۱۰۰ میلیون بشکه در روز بود، نزدیک به ۴۰ میلیون بشکه از آن از خلیج فارس می‌گذشت اما امروزه تخمین زده می‌شود که روزانه تنها ۲۰ میلیون بشکه از این منطقه می‌گذرد؛ بنابراین بستن تنگه هرمز چندان هم تاثیرگذار نخواهد بود.» این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل می‌گوید: «درست است که بستن تنگه هرمز، شوک بزرگی به بازار نفت وارد خواهد کرد اما در بلندمدت چندان موثر نخواهد بود؛ چرا که وقتی کشورهایی مانند امارات و عربستان در حال لوله‌کشی هستند تا بتوانند آن طرف تنگه هرمز نفت خود را تحویل بدهند و فقط دو کشور عراق و کویت هستند که نفت‌شان را از این تنگه عبور می‌دهند، ما با این اقدام، هم از نظر حقوقی دشمنان خود را افزایش می‌دهیم و هم در عمل دست به اقدامی زده‌ایم که به‌لحاظ اقتصادی نیز تاثیراتی کوتاه‌مدت خواهد داشت.» او که معتقد است «باید به سمت راه‌حل‌های دیپلماتیک حرکت کنیم و از این‌گونه اقدامات ساختارشکنانه پرهیز کنیم»، توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین مشکل این است که دنیا را علیه خودمان بسیج کنیم و عملاً با کشورهایی مانند چین، ژاپن و کره جنوبی نیز درگیر شویم؛ چرا که بستن تنگه هرمز به نفع آنها نخواهد بود و با این اقدام، آنها نیز در صف دشمنان ایران قرار خواهند گرفت.» بهشتی‌پور که تاکید دارد این نخستین‌بار نیست که شاهد چنین مواضع و اظهارنظرهایی هستیم، نسبت‌به تبعات بلندمدت این رفتار هشدار داده و می‌گوید: «این رفتار، حساسیت بسیاری را علیه ایران ایجاد خواهد کرد و چهره ایران را در صحنه بین‌المللی مخدوش می‌کند. بنابراین اقدامات غیرکارشناسی و تندروی نه‌تنها مشکلی حل نخواهد کرد، بلکه ما را با معضلات بسیاری مواجه کرده و قدرت چانه‌زنی را در روابط دیپلماتیک از ما خواهد گرفت.»

یاداشت روز

دنیای سیاست دنیای عجیبی است اینگونه توجیه کردن قطعنامه ای که صد در صد به زیان ایران است باور نکردنی است من یاد زمانی افتادم که در شورای حکام آژانس با صدور نهمین قطعنامه خود در 15 بهمن سال 1384 پرونده ایران را به شورای امنیت ارجاع دادند . در رسانه های داخلی گفتند تصمیم های شورای حکام باید به اتفاق آراء باشد و چون با اکثریت آراء بوده حق نداشتند ارسال کنند بعضی دیگر گفتند اصلا پرونده ارجاع نشده است! وقتی در نهم فروردین 1385 بیانیه رئیس دوره ای شورای امنیت در خصوص تعلیق غنی سازی در ایران صادر شد آقایان فرمودند ایران به این اقدام های زور گویانه توجه نمی کند یازده روز بعد در بیستم فروردین 1385 جشن بزرگ تکمیل چرخه سوخت هسته ای در مقیاس آزمایشگاهی را اعلام کردند و این اقدام تو دهنی محکمی به غرب تفسیر شد. سه ماه بعد در تیرماه 1385 اینبار شورای امنیت رسما بیانیه صادر کرد و خواستار توقف غنی سازی اورانیوم در ایران شد در این مرحله دیگر برای همه روشن شد پرونده در شورای امنیت است و تردیدی در آن نیست . اما ایران با قدرت و قوت اعلام کرد اینقدر قطعنامه صادر کنند تا قطعنامه دون شان پاره شود. ده روز بعد نخستین قطعنامه شورای امنیت به شماره 1696 صادر شد این قطعنامه به صراحت به ماده 40 استناد کرده بود آقایان فرمودند تحت فصل هفتم نیست و صرفا برای هشدار به ماده 40 استناد شده است!